Τι κρύβει η βραδινή υπερφαγία

To 1955 πρωτοπεριγράφτηκε από τον Καθηγητή Al. Stunkard μια μορφή διαταραχής με βασικό τρίπτυχο αναγνώρισης, την πρωινή ανορεξία, την βραδινή υπερφαγία και την αϋπνία. Από το 1955 μέχρι σήμερα, ο Καθηγητής Al. Stunkard επέκτεινε τις κλινικές έρευνες που αφορούσαν το σύνδρομο βραδινής υπερφαγίας (night eating syndrome , NES) και κατέληξε στο ότι η εν λόγω διαταραχή, εμφανίζεται δυσανάλογα ανάμεσα σε παχύσαρκα άτομα,  κυρίως τις περιόδους έντονου stress και αποτελεί οργανική προσπάθεια άμβλυνσης του στρεσογόνου φορτίου.

Το βασικό χαρακτηριστικό κλινικό γνώρισμα του συνδρόμου είναι η καθυστέρηση στον εικοσιτετράωρο συγχρονισμό της πρόσληψης ενέργειας. Το σύνδρομο της βραδινής υπερφαγίας εμφανίζεται σε ποσοστό περίπου 10% σε νοσηρά παχύσαρκους ασθενείς οι οποίοι φαίνεται ότι προσπαθούσαν να βρουν θεραπεία για τον έλεγχο του σωματικού τους βάρους. Η παρουσία του αυξάνεται σε συνάρτηση με το αυξανόμενο σωματικό βάρος και τουλάχιστον τα μισά από τα άτομα με το σύνδρομο αυτό, αναφέρουν φυσιολογικό σωματικό βάρος πριν την εμφάνιση του συνδρόμου.
Η συχνότητα στο γενικό πληθυσμό αγγίζει το 1,5%, αφορά σε μεγαλύτερο ποσοστό (9-27%) παχύσαρκα άτομα και αυξάνεται όσο μεγαλώνει η ηλικία.

Υπάρχουν συγκεκριμένες αιτίες εμφάνισης του συνδρόμου;

Έρευνες δείχνουν ότι η κατάθλιψη, η αγωνία, διαπροσωπικοί στρεσογόνοι παράγοντες, ανία, μακροχρόνιες δίαιτες και απογοήτευση από την εικόνα του σώματος μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στη βραδινή υπερφαγία.

Σημάδια και συμπτώματα

• Ο ασθενής παρουσιάζει πρωινή ανορεξία, δηλαδή πολύ μικρή όρεξη για πρωινό. Καθυστερεί να πάρει το πρώτο γεύμα της ημέρας για αρκετές ώρες από τη στιγμή που θα ξυπνήσει. Δεν πεινάει και ανησυχεί για το πόσο πολύ έφαγε το προηγούμενο βράδυ.
• Καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού μετά το πέρας του βραδινού του γεύματος παρά κατά την ώρα που αυτό εξελίσσεται.
• Τρώει περισσότερες θερμίδες από το μισό της ημερήσιας πρόσληψής του  κατά τη διάρκεια του βραδινού του γεύματος και κατά τη διάρκεια της νύχτας.
• Το φαινόμενο αυτό επιμένει για περισσότερο από 2 μήνες.
• Το άτομο νιώθει πιεσμένο, αγχωμένο, ανήσυχο ή ακόμα και ένοχο για το τι έχει φάει.
• Ιδίως κατά τη διάρκεια της νύχτας ο ασθενής είναι πιθανό να βρίσκεται σε κατάθλιψη, να έχει νευρικότητα, να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση κτλ.
• Υπάρχει πρόβλημα στο να κοιμηθεί εύκολα όπως επίσης και να παραμείνει κοιμισμένος. Τα άτομα αυτά ξυπνάνε κατά μέσο όρο 4 φορές το βράδυ σε αντίθεση με τα φυσιολογικά άτομα που σηκώνονται κατά μέσο όρο 1 φορά το βράδυ.
• Τα τρόφιμα που καταναλώνει είναι κυρίως υδατάνθρακες (περίπου το 65% των τροφίμων που καταναλώνουν): φαγητά με μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή αμυλούχες τροφές και κυρίως φαγητά κακής ποιότητας και υψηλής θερμιδικής αξίας.
• Το σύνδρομο της βραδινής υπερφαγίας περιλαμβάνει συνεχόμενα επεισόδια λήψης τροφής μέχρι τις πρωινές ώρες.
• Η κατανάλωση τροφής προκαλεί στον ασθενή αισθήματα ενοχής και τροπής και όχι απόλαυσης ή ικανοποίησης.

Πρόσληψη ενέργειας και κατανάλωση υδατανθράκων

Πιο συγκεκριμένα, στο σύνδρομο αυτό, η λήψη ενέργειας μειώνεται στο πρώτο μισό της ημέρας και αυξάνεται πολύ στο δεύτερο μισό, έτσι ώστε ο ύπνος να διακόπτεται από την πρόσληψη τροφής. Σε πρόσφατη μελέτη αναφέρθηκε η κατανάλωση του 40% της συνολικής ημερήσιας πρόσληψης τροφής, από το πρωί μέχρι το βράδυ, και το υπόλοιπο 60% τις βραδινές ώρες, σε αντιδιαστολή με τη φυσιολογική κατανάλωση του 80% της συνολικής ημερήσιας πρόσληψης τροφής, στο πρώτο μισό της ημέρας.
Η αναλογία κατανάλωσης υδατανθράκων προς πρωτεΐνη είναι 7:1 και πιθανολογείται πως μια τέτοια αναλογία θρεπτικών συστατικών, προάγει την προώθηση τρυπτοφάνης στον εγκέφαλο και την μετατροπή της σε σεροτονίνη, ουσία με σημαντικές ιδιότητες κατά της αϋπνίας, ενώ προκαλεί μια αίσθηση χαλάρωσης και ηρεμίας.
Όσον αφορά τη συσχέτιση του συνδρόμου με τη ψυχολογική διάθεση, οι ειδικοί αναφέρουν ότι η αγάπη των night eaters για τους υδατάνθρακες, εξηγείται από το μήνυμα που στέλνουν οι υδατάνθρακες στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου για να προκαλέσουν το αίσθημα της ευχαρίστησης. Ίσως, η νυχτερινή επιδρομή σε υδατανθρακούχα σνακ να αποτελεί μια ασυνείδητη προσπάθεια για να αποκαταστήσουν την κακή ψυχολογία τους. Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος του ανθρώπου φαίνεται ότι έχει συσχετίσει την πρόσληψη τροφής με ευχάριστα και χαλαρωτικά συναισθήματα.

Σύγκριση συνδρόμου βραδινή υπερφαγίας με την ψυχογενή ή νευρική βουλιμία.

Συγκρίνοντας το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας με την ψυχογενή βουλιμία διακρίνουμε μια διαφοροποίηση όσον αφορά την έλλειψη σχετικών αντισταθμιστικών συμπεριφορών,  το χρονικό διάστημα της πρόσληψης τροφής και  το γεγονός ότι το μέγεθος των προσλαμβανόμενων τροφών είναι μικρό, κυρίως μικρά και συχνά γεύματα, παρά ένα ιδιαίτερα μεγάλο σε όγκο και θερμίδες γεύμα. Διαφέρει επίσης από τα υπόλοιπα σύνδρομα κατανάλωσης τροφής κατά τη διάρκεια της νύχτας, λόγω της πλήρους και συνειδητής κατανάλωσης τροφής σε αντιδιαστολή με την ασυνείδητη νυχτερινή κατανάλωση φαγητού.
Επομένως, ο συνδυασμός διαταραχής της πρόσληψης τροφής, της διαταραχής του ύπνου και της άσχημης ψυχολογικής διάθεσης, αποτελούν πρόδρομες καταστάσεις που οδηγούν στην εμφάνιση της παχυσαρκίας. Τα τρία αυτά επίπεδα διαταραχής σύμφωνα με τον Καθηγητή Al. Stunkard, πιθανόν να συνδέονται μέσω νευροενδοκρινολογικών μηχανισμών, και αφορούν στα επίπεδα κορτιζόλης, μελατονίνης, γρελίνης αλλά και της λεπτίνης, με εξέχοντα ρόλο στην εκδήλωση του συνδρόμου.

Μπορεί να θεραπευτεί το σύνδρομο της βραδινής υπερφαγίας;

Kαταρχάς, ο ασθενής πρέπει να επισκεφτεί κάποιους ειδικούς σε θέματα διαταραχών λήψης τροφής. Ειδικό ψυχοθεραπευτή, ιατρό και διαιτολόγο - διατροφολόγο. Να είσαστε προετοιμασμένοι ότι ο ασθενής θα προβάλει έντονη άρνηση, αντίσταση, ακόμα και θυμό απέναντί στην οικογένεια και απέναντι στην προτεινόμενη θεραπεία. Η θεραπεία περιλαμβάνει συμβουλευτική αγωγή και χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη φαρμακευτική και διατροφική αγωγή που θα ακολουθήσει ο ασθενής. Η θεραπεία δεν είναι ίδια για όλους τους ασθενείς αλλά προσαρμόζεται ανάλογα με την προσωπικότητα του ασθενούς, την σοβαρότητα του σταδίου της διαταραχής του, στα ιδιαίτερα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει ο ασθενής, στις ανάγκες του και στις δυνάμεις και αντοχές του.
Οι ασθενείς με βραδινή υπερφαγία θα πρέπει να ακολουθήσουν φαρμακευτική αγωγή με αντικαταθλιπτικά αλλά και με φάρμακα όπως η  SSRI sertraline, οι βενζοδιαζεπίνες, τα αγχολυτικά, το λίθιο ενώ και άλλα θεραπευτικά σχήματα όπως η σπασμολυτική topiramate, η paroxetine, η φωτοθεραπεία, η χορήγηση μελατονίνης και μερικά SSRIs αποτελούν μελλοντικές υποσχέσεις. Τα υπνωτικά χάπια δεν συνίστανται σε αυτή την περίπτωση καθότι μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση, προκαλώντας στο άτομο αστάθεια την ώρα που σηκώνεται να φάει και έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος τραυματισμού κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Βιβλιογραφία:

1. Albert Stunkard, MD, University of Pennsylvania School of Medicine, at the NAASO 2003 annual meeting, October 13, 2003.
2. Grethe Stοa Birketvedt, MD, PhD; Jon Florholmen, MD, PhD; Johan Sundsfjord, MD, PhD; Bjarne Οsterud, PhD; David Dinges, PhD; Warren Bilker, PhD; Albert Stunkard, MD. Behavioral and Neuroendocrine Characteristics of the Night-Eating Syndrome. JAMA. 1999;282:657-663.
3. A. Stunkard. Two eating disorders: binge eating disorder and the night eating syndrome. Department of Psychiatry, University of Pennsylvania, 3600 Market Street, Suite 734, Philadelphia, PA, 19104, U.S.A.
4. Colleen S.W. Rand, Alex M.C. Macgregor, Albert J. Stunkard. The night eating syndrome in the general population and among postoperative obesity surgery patients. Department of Psychiatry , Univercity of Florida, Gainesville, Florida. Gainesville Surgical Group, Gainesville, Florida. Department of Psychiatry , Univercity of Pennsylvania, Philadelphia, Pennsylvania.
5. Jennifer D. Lundgren, Ph.D., Kelly C. Allison, Ph.D., Scott Crow, M.D., John P. O'Reardon, M.D., Kelly C. Berg, B.S., Juliette Galbraith, M.D., Nicole S. Martino, B.S., and Albert J. Stunkard, M.D. Prevalence of the Night Eating Syndrome in a Psychiatric Population. Am J Psychiatry 163:156-158, January 2006
   doi:10.1176/appi.ajp.163.1.156.
6. Stunkard AJ, Berkowitz R, Wadden T, Tanrikut C, Reiss E, Young L: Binge eating disorder and the night-eating syndrome. Int J Obes 1996; 20:1-6.
7. Hoek HW: The distribution of eating disorders, in Eating Disorders and Obesity: A Comprehensive Handbook. Edited by Brownell KD, Fairburn CG. New York, Guilford, 1995, pp 207-211.
8. O'Reardon JP, Allison KC, Martino NS, Lundgren JD, Heo M, Stunkard AJ: A randomized placebo-controlled trial of sertraline in the treatment of the night eating syndrome. Am J Psychiatry (inpress).
9. January 2004 issue of the International Journal of Eating Disorders.

Συγγραφέας: Ασημένια Κούσουλα
Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Χαροκοπείου Πανεπιστημίου