Η αφυδάτωση που προκαλείται από διάρροια είναι η µεγαλύτερη αιτία θανάτου παιδιών στη σύγχρονη κοινωνία ενώ η ίδια η διάρροια ενοχοποιείται για απώλεια θρέψης και φτωχή σωµατική ανάπτυξη!
Γενικά
Οι
ηλεκτρολύτες είναι στοιχεία που βρίσκονται στο σώµα και σε υγρά του και φέρουν ηλεκτρικό φορτίο. Η διατήρηση της ισορροπίας τους στον ανθρώπινο οργανισµό είναι σηµαντική, αφού ρυθµίζουν την κατανοµή νερού στο σώµα, επηρεάζουν το pH του αίµατος και συµβάλλουν στη νευροµυϊκή διέγερση.
Η αφυδάτωση
Όταν ο οργανισµός χάνει σωµατικά υγρά και / ή ηλεκτρολύτες
αφυδατώνεται.
Η απώλεια υγρών από το σώµα µπορεί να γίνει:
• κατά την ούρηση
• κατά τον εµετό ή τη διάρροια
• στην εφίδρωση
• µετά από έντονη σωµατική άσκηση (άθληση)
• µετά από χρήση διουρητικών φαρµάκων
• σε υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
'Aτοµα που αφυδατώνονται εύκολα είναι:
• τα µωρά ηλικίας µικρότερης του 1 έτους
• οι ηλικιωµένοι
• οποιοσδήποτε έχει πυρετό
• όσοι ζουν σε πολύ θερµά κλίµατα.
Η αφυδάτωση που προκαλείται από διάρροια είναι η µεγαλύτερη αιτία θανάτου παιδιών στη σύγχρονη κοινωνία ενώ η ίδια η διάρροια ενοχοποιείται για απώλεια θρέψης και φτωχή σωµατική ανάπτυξη.
Φέτος περίπου 2,2 εκατ. παιδιά θα πεθάνουν από αφυδάτωση που οφείλεται σε διάρροια.
Το σύµπτωµα
Η αφυδάτωση χαρακτηρίζεται ως ήπια, µέτρια ή σοβαρή ανάλογα µε την ποσότητα απώλειας ή µη αντικατάστασης του σωµατικού υγρού.
Τα
συµπτώµατα της αφυδάτωσης στους ενήλικες περιλαµβάνουν:
• ξηροστοµία
• ξηρά ή σκασµένα χείλη
• στεγνά µάτια
• ξηρό δέρµα µε έλλειψη ελαστικότητας
• κύκλους γύρω από τα µάτια
• πονοκέφαλους
• ζάλη ή κόπωση
• σύγχυση και ευερεθιστότητα
• απώλεια όρεξης
• αίσθηµα «άδειου στοµάχου» ή πόνο στο υπογάστριο
• ελάχιστα ούρα
• συµπυκνωµένα, σκοτεινόχρωµα ούρα έντονης οσµής.
Σε περίπτωση αφυδάτωσης, η υπερκατανάλωση ύδατος µπορεί να επιδεινώσει το πρόβληµα, αφού θα αραιώσει περισσότερο τα άλατα, τα µέταλλα και τα σάκχαρα στο σώµα. Σκευάσµατα που περιέχουν συνδυασµό αλάτων και γλυκόζης βοηθούν στην αντικατάσταση αυτών των συστατικών.
Τα
συµπτώµατα της αφυδάτωσης στα παιδιά είναι:
• ξηροστοµία
• κλάµα χωρίς δάκρυα (βρέφη)
• υπνηλία
και σε
σοβαρού βαθµού αφυδάτωση επιπλέον:
• κρύα πόδια και χέρια
• ταχύπνοια
• σύγχυση
• µυϊκές κράµπες
• καθόλου ούρα για αρκετές ώρες.
Πρόληψη
Η αφυδάτωση µπορεί να προληφθεί µε την κατανάλωση αρκετής ποσότητας νερού. Η συνήθης πρόταση είναι 1-2 λίτρα την ηµέρα, δηλαδή 6-8 ποτήρια. Εκτός από το νερό προτείνεται το ηµιαποβουτυρωµένο γάλα και ο αραιωµένος χυµός φρούτων. Στην περίπτωση που το άτοµο είναι δραστήριο, ή ο καιρός είναι ιδιαίτερα ζεστός, προτείνεται η κατανάλωση µεγαλύτερης ποσότητας υγρών.
Όταν το άτοµο αθλείται πρέπει να λαµβάνεται 1 λίτρο νερού επιπλέον της ηµερήσιας ποσότητας για κάθε ώρα άσκησης. Πρέπει πάντοτε να εξασφαλίζεται η αναπλήρωση των χαµένων υγρών µε τη λήψη σωστής ποσότητας ύδατος.
Σε σπάνιες περιπτώσεις υπάρχει πιθανότητα υπερβολικής ενυδάτωσης µε αποτέλεσµα υπονατριαιµία, δηλαδή µειωµένη ποσότητα νατρίου στο αίµα, και αυτό συµβαίνει όταν καταναλώνεται µεγάλη ποσότητα ύδατος σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα. Η κατάσταση αυτή συχνά επηρεάζει την αντοχή των αθλητών ενώ τα τυπικά συµπτώµατα περιλαµβάνουν ναυτία, εµετό και πονοκέφαλο.
Το προϊόν
Το διάλυµα δεξτρόζης µε ηλεκτρολύτες για χορήγηση από το στόµα προσφέρει τα απαραίτητα συστατικά για τη διατήρηση της φυσιολογικής νεφρικής λειτουργίας, της οξεοβασικής ισορροπίας και του όγκου του πλάσµατος. Επίσης προλαµβάνει την αφυδάτωση και ενισχύει την ενυδάτωση του οργανισµού.
Η χορήγηση των ηλεκτρολυτών βοηθά στην αποκατάσταση των χαµένων ποσοτήτων τους από τον οργανισµό και στην επαναφορά της οξεοβασικής ισορροπίας ενώ η δεξτρόζη διευκολύνει την απορρόφηση των ιόντων νατρίου και του νερού από το έντερο.
Το µείγµα ηλεκτρολυτών, νερού και δεξτρόζης
χορηγείται σε κάθε περίπτωση ανάγκης αποκατάστασης ή και συντήρησης υγρών και ηλεκτρολυτών όπως:
• ελαφρά περιστατικά διάρροιας βρεφών και µικρών παιδιών
• περιστατικά γαστρεντερικών διαταραχών που συνοδεύονται από διάρροιες και εµετούς
• υπερβολική απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών σε µικρό χρονικό διάστηµα, π.χ. έντονη άθληση σε υψηλές θερµοκρασίες, κ.ά.
Η χρήση του διαλύµατος
αντενδείκνυται σε:
• περιπτώσεις σοβαρής συνεχούς διάρροιας όπου απαιτείται πλέον παρεντερική χορήγηση υγρών
• ασθενείς µε βαριά νεφρική ανεπάρκεια (ολιγουρία, ανουρία)
• απόφραξη ή διάτρηση του εντέρου
• καταστάσεις υπερκαλιαιµίας οποιασδήποτε αιτιολογίας (διαβητική οξέωση, αιµολυτικές κρίσεις κτλ.).
Δοσολογία
Η δοσολογία εξατοµικεύεται ανάλογα µε τις ανάγκες του ασθενή.
Με πιο τρόπο λειτουργούν οι ηλεκτρολύτες στο σώμα μας;
Νάτριο: Βοηθά στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών στα κύτταρα και στην μεταφορά νευρικών ερεθισμάτων. Η έλλειψή του μπορεί να προκαλέσει μυικές κράμπες, νοητική απάθεια και απώλεια όρεξης. Σε υπερβολικές ποσότητες αυξάνει την πίεση και την κατακράτηση υγρών.
Ημερήσια δόση: Η ημερήσια λήψη νατρίου κυμαίνεται από 1100 έως 3300 mg. Σπάνια παρατηρείται έλλειψη του στον οργανισμό, αφού υπερκαλύπτεται από την διατροφή.
Πηγές φυσικού καλίου: Αλάτι, τυρί γραβιέρα, φύκια, θαλασσινά, αλατισμένο βούτυρο, ελιές αλατισμένες, τυρί φέτα, σαρδέλες παστές, ρύζι, δημητριακά.
Κάλιο: Βοηθά στη δημιουργίας της πρωτεΐνης, στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών και ηλεκτρολυτών και στη συνοχή των κυττάρων. Η έλλειψή του δημιουργεί μυϊκή αδυναμία, παράλυση ακόμη και θάνατο.
Ημερήσια δόση: Η ημερήσια δόση του καλίου κυμαίνεται από 2000 έως 2500 mg.
Πηγές φυσικού καλίου: Γάλα, κρέατα, πουλερικά, ψωμί ολικής αλέσεως, φακές, μπανάνες, ξηροί καρποί, τόνος, δημητριακά, φρούτα, φύκια, σόγια, θαλασσινό αλάτι, μαϊντανός, ηλιόσποροι, σταφίδες, κουνουπίδι, σέλινο, παντζάρια, καρότα, ψάρια.
Ασβέστιο: Είναι το βασικό μέταλλο για τα οστά και τα δόντια. Βοηθά επίσης στη δημιουργία μυικών συσπάσεων, στην θρόμβωση του αίματος, στη πίεση, ενώ βοηθάει στην υποστήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Η έλλειψή του δημιουργεί οστεοπόρωση, ενώ σε μεγάλες ποσότητες απλώς το αποβάλει ο οργανισμός μας, χωρίς παρενέργειες.
Ημερήσια δόση: Η ημερήσια λήψη μαγνησίου κυμαίνεται από 350 έως 400 mg.
Πηγές φυσικού μαγνησίου: Γαλακτοκομικά προϊόντα, κόκκινα κρέατα, ξηροί καρποί, δημητριακά, λεμόνι, μήλο, σόγια, πράσινα λαχανικά, φακές, σοκολάτα.
Μαγνήσιο: Βοηθά στη δημιουργία της πρωτεΐνης, στις μυικές συσπάσεις, ενώ ισχυροποιεί τα οστά. Η έλλειψή του προκαλεί αδυναμία, έλλειψη συγκέντρωσης ακόμη και σπασμούς. Σε υπερβολικές ποσότητες (όπως όταν λαμβάνουμε καθαρτικά), δημιουργεί νεφρική ανεπάρκεια, έλλειψή μυικού συντονισμού, ενώ μπορεί να οδηγήσει και στο θάνατο.
Ημερήσια δόση: Η ημερήσια λήψη μαγνησίου κυμαίνεται από 350 έως 400 mg.
Πηγές φυσικού μαγνησίου: Γαλακτοκομικά προϊόντα, κόκκινα κρέατα, ξηροί καρποί, δημητριακά, λεμόνι, μήλο, σόγια, πράσινα λαχανικά, φακές, σοκολάτα.
Φωσφρικό άλας: Αυξάνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο στα κύτταρα. Σε υπερβολικές ποσότητες δημιουργεί απώλεια ασβεστίου από τα οστά.
Χλωρίδιο: Είναι αναγκαίο για τη σωστή χώνεψη. Η έλλειψή του δημιουργεί μυικές κράμπες.
Ανθρακικό υδρογόνο: Βασικό συστατικό για την ισορροπία οξέων και βάσεων του σώματος. Βοηθάει στην εξουδετέρωση των στομαχικών οξέων.
Τι σημαίνουν όλ' αυτά; Ότι το σώμα μας είναι μια καταπληκτικά αυτόματα ρυθμιζόμενη μηχανή και καταφέρνει να χρησιμοποιεί πολύ καλά τους ηλεκτρολύτες για να διασφαλίζει την ισορροπία των υγρών.
Έτσι λοιπόν πρέπει να πίνουμε πολύ νερό και γενικά υγρά, έτσι ώστε να ενυδατώνουμε σωστά το σώμα μας, όταν ειδικά το επιβαρύνουμε επιπλέον με τη προπόνηση και την άσκηση γενικότερα.
από την Βασιλική Μανωλοπούλου, Φαρμακοποιό
5 ερωτήσεις για την ενυδάτωση
Όλοι γνωρίζουμε πως η αποφυγή της αφυδάτωσης και των δεινών της αποτελεί προτεραιότητα στη διατροφική υποστήριξη των αθλητών. Γνωρίζουμε καλά πως ακόμα και αν δεν κάνεις πρωταθλητισμό η πρόσληψη υγρών είναι απαραίτητα ακόμα και αν η θερμοκρασία δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή. Ας αφήσουμε όμως τα γενικά θέματα και ας πιάσουμε κάποια πιο ειδικά που απασχολούν και τους πιο ψαγμένους αναγνώστες μας.
Νερό ή αθλητικό ποτό
Κατά τη διάρκεια του αγώνα ή της προπόνησης χρειάζομαι νερό ή αθλητικό ποτό;
Η απάντηση είναι απλή, όταν η προπόνηση ή ο αγώνας διαρκεί μέχρι μια ώρα τότε το νερό είναι αρκετό. Τα αθλητικά ποτά δεν είναι τίποτε άλλο από νερό με ηλεκτρολύτες (κυρίως νάτριο και κάλιο) και υδατάνθρακες. Οι μεν ηλεκτρολύτες είναι απαραίτητοι και θα πρέπει να αντικαθίστανται γιατί έχουμε σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια της προπόνησης, ιδιαίτερα τώρα το καλοκαίρι, αλλά από την άλλη πλευρά για να δημιουργηθούν σημαντικές απώλειες χρειάζονται αρκετές ώρες προπόνησης. Έτσι λοιπόν δεν είναι απαραίτητη η προσθήκη ηλεκτρολυτών αν η άσκηση διαρκεί κάτω από μια ώρα. Η σημαντικότερη διαταραχή ηλεκτρολυτών που ονομάζεται υπονατριαιμία δεν εμφανίζεται ποτέ σε αγωνίσματα που διαρκούν κάτω από τρεις ώρες. Όσον αφορά τους υδατάνθρακες, είναι φανερό ότι η μείωσή τους μειώνει την αθλητική απόδοση και φέρνει πιο σύντομα την εξάντληση. Επίσης όμως η εξάντληση των υδατανθράκων δεν μπορεί να εμφανιστεί πριν από μιας ώρας προπόνηση ή αγώνα. Οι μόνες περιπτώσεις που το αθλητικό ποτό είναι προτιμότερο από το νερό για διάρκεια άσκησης κάτω της μιας ώρας είναι όταν: α) ξεκινάς την προπόνηση ή τον αγώνα με χαμηλά επίπεδα ηλεκτρολυτών ή μυϊκού γλυκογόνου λόγω προηγούμενης έντονης προπόνησης και β) όταν μέσα στην ίδια ημέρα έχεις και δεύτερη προπόνηση έτσι ώστε θέλεις να είσαι όσο το δυνατόν πιο έτοιμος για την επόμενη.
Γλυκερόλη
Τι είναι η γλυκερόλη και πώς μπορεί να βοηθήσει την απόδοση;
Η γλυκερόλη είναι μια φυσική ουσία που αποτελείται από τρία άτομα άνθρακα και είναι το βασικό συστατικό των τριγλυκεριδίων, τη βασική μορφή αποθήκευσης λιπιδίων στον οργανισμό. Ένα λοιπόν τριγλυκερίδιο αποτελείται από ένα μόριο γλυκερόλης και τρία ελεύθερα λιπαρά οξέα. Αυτή λοιπόν η γλυκερόλη έχει την ικανότητα να αυξάνει την κατακράτηση των υγρών του σώματος όταν καταναλώνεται δια στόματος σε ιδιαίτερα υψηλές ποσότητες (περίπου ένα γραμμάριο γλυκερόλης ανά κιλό σωματικού βάρους). Η ιδέα λοιπό είναι ότι η γλυκερόλη μπορεί να βοηθήσει στην παροδική αποθήκευση υγρών από το σώμα (υπερυδάτωση) έτσι ώστε σε έναν αγώνα δρόμου στη ζέστη θα καθυστερήσει να εμφανιστεί η αφυδάτωση. Αν λοιπόν ένας δρομέας που βρίσκεται σε καλά επίπεδα υδάτωσης καταναλώσει γλυκερόλη και αρκετά υγρά τότε θα προκαλέσει υπερυδάτωση στον οργανισμό του δίνοντάς του ένα προβάδισμα στο κομμάτι των αποθηκών ύδατος στο σώμα. Την τελευταία εικοσαετία έχουν γίνει αρκετές μελέτες που η πλειονότητά τους δείχνει πως η γλυκερόλη αποτελεί έναν αποτελεσματικό και νόμιμο τρόπο αύξησης της αθλητικής απόδοσης. Τη μέθοδο αυτή την χρησιμοποιούν εδώ και αρκετά χρόνια οι αθλητές αντοχής της Εθνικής ομάδας τόσο των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αυστραλίας. Προσοχή μόνο, γιατί σε κάποια άτομα εμφανίζονται γαστρεντερικές διαταραχές ενώ σε κάποιους άλλους πονοκέφαλος. Έτσι λοιπόν όπως κάνετε και με τα παπούτσια σας, θα πρέπει να τα δοκιμάσετε σε μια προπόνηση και όχι απευθείας στον αγώνα.
Ηλεκτρολύτες
Χρειάζομαι συμπλήρωμα ηλεκτρολυτών ή είμαι εντάξει με το φαγητό;
Οι ηλεκτρολύτες είναι απαραίτητο κομμάτι της καθημερινής διατροφής και ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Με την έντονη προπόνηση και τις υψηλές θερμοκρασίες η εφίδρωση πολλές φορές ξεπερνά το 1-1,5 λίτρα ιδρώτα την ώρα. Ο ιδρώτας όμως δεν είναι μόνο νερό μιας και μαζί του χάνονται σημαντικές ποσότητες ηλεκτρολυτών. Σε ένα καθημερινό διαιτολόγιο θα πρέπει να είναι πλούσιο σε ηλεκτρολύτες και κυρίως σε νάτριο, κάλιο και μαγνήσιο. Έτσι λοιπόν το καλοκαίρι αλατίζουμε καλύτερα το φαγητό μας για νάτριο, τρώμε περισσότερα πορτοκάλια και μπανάνες για κάλιο, ενώ τα γεύματά μας πρέπει να είναι πλούσια σε πράσινα φυλλώδη λαχανικά και ξηρούς καρπούς για μαγνήσιο. Επειδή η ανισορροπία ηλεκτρολυτών προκαλεί μυϊκές κράμπες, αν έχετε τέτοιο θέμα, θα πρέπει να αυξήσετε την πρόσληψη ηλεκτρολυτών. Σε ε αγωνίσματα που διαρκούν πολλές ώρες όπως μαραθώνιοι, υπερμαραθώνιοι και ironman τότε μπορείτε να προσλαμβάνετε ηλεκτρολύτες σε κάψουλες κατά τη διάρκεια της άσκησης. Μια τέτοια εταιρία είναι η Salt Stick (www.FitSN.com) που έχει επινοήσει και μια πολύ έξυπνη συσκευή για να μεταφέρεις μαζί σου τις κάψουλες ηλεκτρολυτών και όχι μόνο.
Ενεργειακά gel ή αθλητικό ποτό;
Τα ενεργειακά gel παρέχουν κυρίως συμπυκνωμένους υδατάνθρακες για απρόσκοπτη παροχή ενέργειας, ενώ ένα αθλητικό ποτό εκτός από τους υδατάνθρακες παρέχει τόσο ενέργεια όσο και σημαντική ποσότητα ηλεκτρολυτών. Κάποια ενεργειακά gel βέβαια παρέχουν και μικρή ποσότητα ηλεκτρολυτών ενώ κάποια άλλα όχι. Για παράδειγμα τα gel της GU παρέχουν περίπου 50 mg νατρίου ανά φακελάκι ενώ ένα μπουκαλάκι (500 ml) αθλητικό ποτό Gatorade παρέχει περίπου 520 mg νατρίου. Επομένως το καλοκαίρι και όταν η προπόνηση διαρκεί πάνω από 1 ώρα καλό θα ήταν να έχετε μαζί σας εκτός από τα gel και αθλητικό ποτό.
Αποκατάσταση
Μετά την άσκηση φαγητό ή συμπλήρωμα για να ανακάμψω γρήγορα;
Μετά την άσκηση θα πρέπει να καταναλώσουμε άμεσα φαγητό ώστε ο οργανισμός μας να ξεκινήσει να γεμίζει πάλι τις αποθήκες ενέργειας. Έτσι χρειαζόμαστε σημαντική ποσότητα υδατανθράκων για αναπλήρωση μυϊκού γλυκογόνου, πρωτεΐνες για την αποκατάσταση των μικροβλαβών που προκαλούνται ως αποτέλεσμα της προπόνησης και αντιοξειδωτικά στοιχεία για την εξισορρόπηση του οξειδωτικού στρες που προκαλείται από την έντονη προπόνηση. Αν όμως η προπόνηση είναι ιδιαίτερα έντονη και ιδιαίτερα αν υπάρχουν διπλές προπονήσεις μέσα στην ίδια ημέρα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και προϊόντα αθλητικής διατροφής που είναι ειδικά σχεδιασμένα για την αποκατάσταση. Αυτά θα πρέπει να έχουν 20 γραμμάρια πρωτεΐνης και 20-60 γραμμάρια υδατανθράκων μαζί με αντιοξειδωτικά στοιχεία.
Σταύρος Α. Κάβουρας, PhD, FACSM
Επίκουρος Καθηγητής
Εργοφυσιολογίας & Διατροφής Αθλητών
