H ψυχολογία του έρωτα

Έρωτα, που ορμάς και γεμίζεις την πλάση,

που στ΄ απαλά τα μάγουλα

της κόρης νυχτερεύεις,

που σεργιανάς τις θάλασσες

και των ξωμάχων τα κατώφλια (...)

φωλιάζεις στο κορμί και το μανίζεις.
Σοφοκλής, Αντιγόνη
(2.500 χρόνια πριν)

 - Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε με λόγια την εμπειρία του έρωτα. Τι σημαίνει να είναι κανείς ερωτευμένος;
Δεν μπορούμε να περιγράψουμε με σαφήνεια την εμπειρία του έρωτα διότι είναι εσωτερικό, υποκειμενικό, βιωματικό γεγονός. Η γλώσσα της ποίησης είναι πιο κατάλληλη από τον περιγραφικό λόγο. Βέβαια χάριν της συνεννόησης θα μπορούσαμε να πούμε ότι όταν είσαι ερωτευμένος:

• Είσαι σε κατάσταση έκστασης.
• Οι άνθρωποι, το φως, το νερό, τα δένδρα, τα χρώματα σου φαίνονται πιο όμορφα και πιο λαμπερά.
• Τα προβλήματα της καθημερινότητας χάνουν το νόημά τους.
• Σκέπτεσαι  συνεχώς τον αγαπημένο σου.
• Όταν τον βλέπεις ενθουσιάζεσαι.
• Θέλεις να είσαι συνέχεια μαζί του.
• Δεν μπορείς να φανταστείς τη ζωή σου χωρίς αυτόν.
• Του δίνεις την απόλυτη προτεραιότητα.
• Αισθάνεσαι ότι σε όλη σου τη ζωή τον περίμενες.
• Χαμογελάς όταν χαμογελάει και λυπάσαι όταν λυπάται.
• Όταν είσαι μαζί του αισθάνεσαι να πετάς.
• Προσπαθείς συνεχώς να καταλάβεις τι σκέπτεται και τι αισθάνεται.
• Θέλεις να είσαι απόλυτα ειλικρινής μαζί του.
• Ψάχνεις να βρεις ελεύθερο χρόνο και αναζητάς τρόπους για να είστε περισσότερο μαζί.
• Προσπαθείς συνεχώς να φανταστείς που βρίσκεται και τι κάνει αυτή τη στιγμή.
• Είναι κατά τη γνώμη σου το πιο σημαντικό ξεχωριστό, γεμάτο μυστήριο και γοητεία πλάσμα στον πλανήτη.
  

- Γιατί η εξωτερική εμφάνιση παίζει τόσο μεγάλο ρόλο στην ερωτική έλξη;
Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν ώστε η όμορφη εξωτερική εμφάνιση να πυροδοτεί ερωτικά συναισθήματα:
Βιολογικοί: Ο νέος και όμορφος ερωτικός σύντροφος έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι υγιής ώστε με την αναπαραγωγή να δώσει γερά παιδιά.
Κοινωνική μάθηση: Πρότυπα από τον κινηματογράφο, τα περιοδικά και τις αφηγήσεις φίλων.
Απόκτηση κύρους: Όταν συνοδεύεσαι από έναν όμορφο ερωτικό σύντροφο ανεβάζεις την κοινωνική σου εικόνα.
Στερεότυπα: Διαδεδομένες απόψεις που συσχετίζουν την ομορφιά με την ποιότητα του χαρακτήρα ή με την σεξουαλική επίδοση.

 

- Πως μπορώ να προσελκύσω τον άλλο; Τι είναι αυτό που με κάνει περισσότερο «ερωτεύσιμο»;
Υπάρχουν διάφορα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ειδικές συμπεριφορές που αυξάνουν την ελκυστικότητα:
- Προσωπικότητα και συμπεριφορά: Δυναμισμός, χιούμορ, σταθερότητα, ασφάλεια, θάρρος, ελευθερία, ανατρεπτικότητα, άνεση, γενναιοδωρία, χαλάρωση, παιχνίδι, επιμονή στο φλερτ, εκδήλωση συνεχούς ενδιαφέροντος και φροντίδας για εμάς, ενίσχυση, βοήθεια, υποστήριξη.
- Εκπλήρωση βασικών προσδοκιών. O σύντροφός μας θέλει να ικανοποιήσουμε τις προσδοκίες του σε θέματα: Εμφάνισης, μορφωτικού επιπέδου, επαγγέλματος, τόπου διαμονής και καταγωγής, κοσμοθεωρητικών και θρησκευτικών αντιλήψεων και ενδιαφερόντων.

 - Από ποιές συμπεριφορές του άλλου μπορώ να καταλάβω ότι με βλέπει ερωτικά;

Συνήθως καταλαβαίνω ότι ο άλλος-η με βλέπει ερωτικά με βιωματικό και όχι με λογικό τρόπο. Δεν πρόκειται για λογική ερμηνεία όσο για συναισθηματική εμπειρία. Ο έρωτας είναι σαν μια μαγνητική δύναμη που γεμίζει την ατμόσφαιρα. Θα μπορούσαμε όμως να αναφέρουμε κάποιες ενδεικτικές συμπεριφορές του άλλου που ίσως μας βοηθήσουν να βεβαιωθούμε για την ερωτική διάθεση του άλλου:

·       Στέκεται πιο κοντά μου στο χώρο από ότι συνηθίζεται.

·       Συμφωνεί υπερβολικά με όσα λέω.

·       Χαμογελά συνέχεια όταν είναι μαζί μου.

·       Αναζητά μια δικαιολογία για να μου τηλεφωνήσει χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος.

·       Φροντίζει να βρίσκεται πάντα στο οπτικό μου πεδίο.

·      Με κοιτάζει κλεφτά όταν δεν τον προσέχω.

·       Προσπαθεί να με αγγίξει έστω και κατά λάθος.

·       Άλλοτε είναι θερμός και εκδηλωτικός και άλλοτε είναι υποκριτικά αδιάφορος. Με την φαινομενική αδιαφορία του προσπαθεί να κρύψει το ενδιαφέρον του.

·       Δείχνει ενδιαφέρον για την εξωτερική μου εμφάνιση.

·       Είναι αγχώδης και υπερκινητικός.

·       Είναι πανταχού παρών. Τον συναντώ όπου πηγαίνω «τυχαία».

·       Ενδιαφέρεται για τους φίλους μου.

·       Ακυρώνει άλλες δραστηριότητες για να με συναντήσει.

• Σημείωση: Υπάρχουν άνθρωποι που είναι από τη φύση τους εξωστρεφείς, πληθωρικοί και εκδηλωτικοί. Είναι εύκολο να παρεξηγήσουμε τη φιλική συμπεριφορά των ανθρώπων αυτών εκλαμβάνοντάς την ως ερωτική. Γι αυτούς ο γλυκός λόγος, τα κομπλιμέντα, η εκδήλωση ενθουσιασμού, οι χειρονομίεςαποτελούν αυθόρμητες εκδηλώσεις συμπάθειας και όχι ερωτικής έλξης. Θα μας βοηθήσει να θυμόμαστε ότι η μεγάλη άνεση του άλλου και η υπερβολικές εκδηλώσεις συμπάθειας δεν σημαίνουν πάντα ερωτική διάθεση. Αρκετές φορές ο έρωτας εκδηλώνεται μέσα από την ανασφάλεια, το φόβο, το άγχος, την αποφυγή, και την ντροπή. Ιδιαίτερα οι όμορφες, εξωστρεφείς, εκδηλωτικές γυναίκες έχουν μπερδέψει πολλούς άνδρες χωρίς φυσικά να το επιδιώκουν.

- Υπάρχουν κάποια στάδια από την ερωτική έλξη μέχρι  την ερωτική σχέση;
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τρεις φάσεις από τις οποίες περνάμε μέχρι να καταλήξουμε στην ερωτική σχέση.
1. Έλξη από την εμφάνιση και τη συμπεριφορά. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εξω-λεκτική επικοινωνία, αυτό που συνήθως ονομάζουμε «γλώσσα του σώματος». Ο άλλος μας κάνει κλικ.
2. Αίσθηση οικειότητας μέσα από την εξωτερίκευση βιωμάτων και συναισθημάτων. Όσο περισσότερο ανοίγουμε την ψυχή μας και εξωτερικεύουμε εμπειρίες και συναισθήματα τόσο περισσότερο συνδεόμαστε με τον άλλο.
3. Ψυχολογική σύνδεση του άλλου με τις θετικές εμπειρίες που ζούμε μαζί. Ταυτίζουμε τον-ην αγαπημένο-η μας με αυτό που νιώθουμε όταν είμαστε μαζί του. Εφόσον νιώθουμε υπέροχα μαζί του, συμπεραίνουμε ότι ο ίδιος είναι υπέροχος. Πρόκειται για μια σύγχυση-σύνδεση των αισθημάτων μας με το πρόσωπο του άλλου. Στην πραγματικότητα όμως αυτό που ο άλλος είναι δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που εμείς νιώθουμε. 

- Πόσες διαφορετικές μορφές μπορεί να πάρει μια σχέση; Υπάρχουν μοντέλα σχέσεων;

Κάθε σχέση είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Δεν είναι δυνατόν να κατατάξουμε τις προσωπικές εμπειρίες σε συγκεκριμένες κατηγορίες. Για διδακτικούς λόγους θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποια μοντέλα σχέσεων παίρνοντας υπόψη μας ότι η κάθε σχέση είναι ένας συνδυασμός από τα παρακάτω μοντέλα που περιγράφουμε.

·       Ρομαντική. Ερωτική έλξη, στοργή, δεσμός, ζεστασιά, έντονο ενδιαφέρον. Διαρκεί από λίγους μήνες μέχρι λίγα χρόνια. Μπορεί να είναι μονόπλευρη.

·       Λογική. Επιλογή ενός ερωτικού συντρόφου με βάση τη λογική ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις για αρμονική συμβίωση.  Ο άλλος πρέπει να έχει ανάλογο με το δικό μας κοινωνικό, μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, να είναι ώριμος ψυχολογικά, ηθικός και δυναμικός.

·       Απροσδιόριστη: Οι ρόλοι στη σχέση παραμένουν αδιευκρίνιστοι. Ο ένας βλέπει τον άλλο ερωτικά ενώ ο άλλος μόνο φιλικά. Ασάφεια ρόλων, ανικανοποίητες ανάγκες, φόβος, μοναξιά, σύγχυση.

·       Παιχνίδι: Φλερτ και επιδίωξη σεξουαλικής επαφής χωρίς ιδιαίτερη συναισθηματική συμμετοχή. Αυτό που μετράει είναι το ερωτικό-σεξουαλικό παιχνίδι και η επιβεβαίωση του εαυτού μέσα από την κατάκτηση του άλλου.

·       Αφοσίωσης: Ελεύθερη και συνειδητή απόφαση να συνεχισθεί η σχέση ανεξάρτητα από δυσκολίες και αντιξοότητες. Σεβασμός στο πρόσωπο του άλλου. Πιστότητα, οικειότητα, σεβασμός, εμπιστοσύνη, κατανόηση, δέσμευση, υπευθυνότητα, ουσιαστική επικοινωνία, κατανόηση, θυσία, συμβίωση, αγάπη.

·       Σεξουαλικού πάθους. Φυσική έλξη, προσκόλληση, εξάρτηση, διέγερση, ένταση, πόθος, φαντασία, ενθουσιασμός, επιπολαιότητα. Μικρής διάρκειας, παράλογη, βασισμένη στις πρώτες εντυπώσεις.  Ο άλλος είναι αντικείμενο για σεξουαλική χρήση. Η σχέση θεμελιώνεται σε ένα συναίσθημα παράφορο που αναδύεται πριν καν γνωρίσουμε σε βάθος το αντικείμενο του πόθου μας. Το πάθος τρέφεται από την σεξουαλική επαφή. την αμφιβολία, την ανησυχία και την αβεβαιότητα

·       Εκμετάλλευσης: Παραμύθιασμα, κοροϊδία, εμπαιγμός, χρησιμοθηρία. Ο κυνηγός εραστής φορτώνει τον άλλο με ψέματα ώστε να «κερδίσει» την ηδονή, την επιβεβαίωση ή την καλοπέραση μέσα από τον ερωτικό του σύντροφο. Όταν πάψει να παίρνει αυτό που έχει ανάγκη, φεύγει.
Σαδομαζοχιστική: Σύγκρουση, φόβος, ανασφάλεια, εξάρτηση, ανάγκη. Το θύμα υπομένει και ανέχεται όλες τις αρνητικές συμπεριφορές του άλλου. Φοβάται ότι δεν θα αντέξει τον χωρισμό. Εξυπηρετεί αλλά και ενοχοποιεί τον σύντροφό του. Ο θύτης έχει δικαιώματα αλλά όχι υποχρεώσεις. Συμπεριφέρεται όπως τον βολεύει αδιαφορώντας για τον άλλο. Στην πραγματικότητα όμως χρειάζεται το θύμα.

 

 - Οι πρώιμες σχέσεις που είχαμε ως παιδιά με τους γονείς προσδιορίζουν τον τρόπο που ερωτευόμαστε;
-Σίγουρα το παρελθόν παίζει ιδιαίτερο ρόλο σε όλη την μετέπειτα ζωή. Ο τρόπος που σχετιζόμαστε και ερωτευόμαστε έχει τα θεμέλια του στην πρώτη παιδική ηλικία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο τύπος του εραστή που διαμορφώνουμε ως ενήλικες έχει τις ρίζες του στις σχέσεις που είχαμε με τους γονείς μας. Φαίνεται παράξενο αλλά ο τρόπος που βιώνουμε τον έρωτα στη σχέση εξαρτάται και από την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των γονιών.
Νηφάλιος εραστής: Εμπιστεύεται τον εαυτό του και τον σύντροφό του και τολμά να διακινδυνεύσει να πληγωθεί επικοινωνώντας βαθιά και ουσιαστικά με τον σύντροφο του. (Πιθανώς  είχε ισορροπημένους γονείς)
Ανασφαλής εραστής: Θέλει να πλησιάσει τον σύντροφό του και να ζήσει τον έρωτα αλλά φοβάται μην πληγωθεί. Όταν ξεπεράσει το φόβο του προσκολλάται στον σύντροφό του και εξαρτάται από αυτόν. Συχνά δεν έχει τη δύναμη να ξεκολλήσει από μια ακατάλληλη σχέση. (Πιθανώς  είχε κυκλοθυμικούς γονείς)
Αποστασιοποιημένος εραστής: Από παιδί δεν έχει μάθει να εμπλέκεται σε συναισθηματικές σχέσεις. Ή είναι πολύ πληγωμένος και έχει κάνει «συναισθηματική απόσυρση». Νομίζει ότι θέλει να πλησιάσει τον άλλο αλλά κατά βάθος νιώθει την ανάγκη να παραμείνει μόνος και ανεξάρτητος. (Πιθανώς  είχε απορριπτικούς γονείς)
Ιδανικός εραστής: Τα δίνει όλα για τον-ην σύντροφό του και προσπαθεί να είναι τέλειος ως σύζυγος, ως γονιός και ως επαγγελματίας. Με το πέρασμα του χρόνου όμως είναι δυνατόν να κουραστεί, να νιώθει αδικημένος και να απομακρυνθεί συναισθηματικά. (Πιθανώς  είχε απαιτητικούς γονείς)
Σημ.
Συχνά o αποστασιοποιημένος άνδρας εραστής συνδέεται σταθερά με μια ανασφαλή γυναίκα. Αυτή προσπαθεί να τον πλησιάσει απεγνωσμένα και αυτός παραμένει στη σχέση με τη δική της προσφορά και ενέργεια.

- Ξέρουμε πόσο μπορεί να μας πληγώσει ο έρωτας όταν μπλέξουμε με έναν δύσκολο σύντροφο. Ποιές συμπεριφορές του άλλου δίνουν το σήμα ότι θα πρέπει να φύγουμε πριν ακόμη ξεκινήσουμε τη σχέση ή τουλάχιστον πριν να είναι αργά;
-Τις περισσότερες φορές καταλαβαίνουμε τις δύσκολες συμπεριφορές του άλλου όταν είναι πλέον αργά. Διότι στην πραγματικότητα μόνο η συμβίωση μπορεί να αποκαλύψει πλήρως τις αδυναμίες του άλλου όπως άλλωστε και τις δικές μας αδυναμίες και τις δυσκολίες της σχέσης. Αναφέρουμε παρακάτω μερικά παραδείγματα δύσκολων συμπεριφορών του συντρόφου που μας χτυπάνε το καμπανάκι για να φύγουμε μακριά του.

·       Εκρήξεις θυμού απέναντι σε εσένα ή σε άλλους.

·       Υπερβολικές απαιτήσεις.

·       Αυστηρή κριτική στα λάθη των άλλων.

·       Συνεχές και αδικαιολόγητο έντονο άγχος ή θλίψη.

·       Αδικαιολόγητες και απότομες αλλαγές της διάθεσης.

·       Απαισιόδοξη φιλοσοφία για τη ζωή.

·       Υπερευαισθησία στις αντιξοότητες.

·       Έντονη εσωστρέφεια, μυστικοπάθεια.

·       Περιθωριοποίηση, κοινωνική απομόνωση.

·       Ακραίες εκφράσεις ερωτικού πόθου.

·       Ψυχρότητα, αδιαφορία.

·       Έντονη συναισθηματική εξάρτηση.

·       Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.

·       Χρήση ναρκωτικών.

 - Με ποιο τρόπο η ψυχολογία μας, οι αδυναμίες μας σκοτώνουν τον έρωτα; Ποιοί είναι οι παράγοντες που συνήθως φθείρουν τον έρωτα;
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τέσσερις παράγοντες:
1. Ατομικές, ψυχολογικές δυσκολίες των συντρόφων.
2. Η επίρριψη των ευθυνών για την απογοήτευσή μας στον άλλο.
3. Η αδυναμία να αγαπήσουμε ανιδιοτελώς. (selfless love)
4. Ανεδαφικές προσδοκίες.

 - Ο έρωτας μπορεί να είναι μια παθολογική κατάσταση; Μπορούμε να διακρίνουμε τον υγιή από τον αρρωστημένο έρωτα;

Πολλές φορές ο έρωτας αντί να δίνει χαρά και ζωή στο ζευγάρι γίνεται πηγή συντριβής, συγκρούσεων και οδύνης.  Η ανωριμότητα και η έλλειψη εμπειρίας και δυνατοτήτων οδηγεί τις περισσότερες ερωτικές σχέσεις σε παρακμή και αδιέξοδο. 

Υγιής Έρωτας	Παθολογικός έρωτας
Το κάθε μέλος της σχέσης στηρίζεται στα πόδια του και αναπτύσσεται ελεύθερα	Ο ένας εξαρτάται από τον άλλο. Σχέση προσκόλλησης που εμποδίζει την προσωπική ανάπτυξη.
Ο καθένας έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να σκέπτεται, να πιστεύει και να συμπεριφέρεται διαφορετικά	Ο καθένας συντρίβει την ιδιαιτερότητά του ώστε να προσαρμοστεί στον τρόπο του άλλου
Κάθε μέλος της σχέσης έχει προσωπικό χρόνο για δραστηριότητες και εμπειρίες που το-ην εκφράζουν	Το ζευγάρι είναι πάντα μαζί. Ο ένας πιέζει και περιορίζει τον άλλο.
Ο καθένας έχει το δικαίωμα να είναι διαφορετικός. Αποδοχή της ιδιαιτερότητας του άλλου.	Προσπάθειες να αλλάξει ο άλλος ώστε να ικανοποιεί τις δικές μας ανάγκες και προσδοκίες.

- Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ερωτική απογοήτευση είναι ψυχική ασθένεια;
Δεν νομίζω ότι η ερωτική απογοήτευση είναι ασθένεια. Διότι η κρίση που περνά ο ερωτευμένος τις περισσότερες φορές είναι μια φυσιολογική, παροδική αντίδραση εξ αιτίας της εμπειρίας της απώλειας του αγαπημένου. Είναι δυνατόν να παρουσιάσει συμπτώματα έντονης θλίψης, απογοήτευσης, κυκλοθυμίας, διαταραχής του ύπνου, ευσυγκινησίας, έλλειψης συγκέντρωσης, απώλειας της όρεξης, ζάλης, γαστρεντερικών διαταραχών κλπ. Όταν όμως διαθέτει μια υγιή και ισορροπημένη προσωπικότητα γρήγορα θα τα ξεπεράσει. Η ερωτική απογοήτευση θα οδηγήσει σε παθολογική κατάθλιψη τον εραστή που είχε προβλήματα και πριν από τη σχέση. Απλά ο χωρισμός φέρνει στην επιφάνεια τις λανθάνουσες αδυναμίες μας όπως και κάθε άλλη δυσκολία.

- Ποια είναι τα στάδια μέσα από τα οποία περνά κάνεις μέχρι να ξεπεράσει την ερωτική απογοήτευση:

1.   Άρνηση: Δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Μάλλον είναι ένα κακό όνειρο.

2.   Θυμός: Είναι απαράδεκτος-η. Τον-ην μισώ. Μου κατάστρεψε τη ζωή.

3.   Διαπραγμάτευση: Κάτι πρέπει να κάνω για να τον-ην φέρω πίσω. Επίμονες συζητήσεις, υποσχέσεις και παρακλήσεις.

4.   Κατάθλιψη: Έχω αδειάσει τελείως. Ούτε να φάω ούτε να κοιμηθώ μπορώ. Δεν θέλω να πάω πουθενά ούτε να δω κανένα.

5.   Αποδοχή: Το πήρα απόφαση. Δεν γίνεται τίποτε. Θα το ξεπεράσω.

6.   Αποκατάσταση: Νιώθω καλύτερα. Θα κάνω ότι μπορώ για βοηθήσω τον εαυτό μου.

Πως θα μπορούσα να ξεπεράσω την ερωτική απογοήτευση; Τι θα μπορούσα να κάνω για να βοηθήσω τον εαυτό του; Δώσε μου μερικές απλές συμβουλές.

• Επέτρεψε στον εαυτό σου να περάσει τη φάση της αναπόφευκτης οδύνης. Μην βιάζεσαι να το ξεπεράσεις. Χρειάζεσαι συμφιλίωση με τον πόνο και χρόνο μέχρι να το ξεπεράσεις.
  Φρόντισε όσο μπορείς με άπειρη αγάπη και στοργή τον εαυτό σου σαν να είναι μικρό παιδί.
• Όσο μπορείς απόφευγε τους ανθρώπους, τα μέρη και τη μουσική που στον-ην θυμίζουν.
  Μην μιλάς γι αυτόν-ην και όταν μιλάς να μην χρησιμοποιείς λέξεις φορτισμένες συγκινησιακά.
• Εστίασε την προσοχή σου στα ελαττώματα του. Θυμήσου πόσες φορές και με ποιο τρόπο σε ενόχλησε και σε πίκρανε.
• Φέρε στο νου σου ρεαλιστικές εικόνες με τον-ην αγαπημένο-η σου. Φαντάσου ότι κάνει καθημερινά πράγματα που σε απωθούν ή σε εξοργίζουν.
• Σύγκρινε τον-ην με τον τέλειο ιδανικό σύντροφο ώστε να συνειδητοποιήσεις καλύτερα τις ατέλειες και τα ελαττώματά του.
• Να ενεργείς και να συμπεριφέρεσαι στην καθημερινότητά σου σαν να τον-ην έχεις ξεπεράσει.
• Συνειδητοποίησε ότι πριν τον γνωρίσεις δεν σου έλειπε καθόλου. Άρα δεν τον χρειάζεσαι για να επιβιώσεις.

 - Ο έρωτας έχει ημερομηνία λήξεως;
Ο έρωτας θεμελιώνεται στον πόθο και την επιθυμία. Δεν μπορώ να ποθώ αυτό που ήδη έχω. Η ερωτική ένταση συνήθως μειώνεται μετά από λίγους μήνες ή 2-3 χρόνια. Όταν σταθεροποιηθεί η σχέση συμβαίνει αναπόφευκτα η απομυθοποίηση. Όταν βεβαιωθούμε ότι ο άλλος μας ανήκει τότε ο έρωτας δίνει τη θέση ή στην αγάπη ή στην αδιαφορία.

- Υπάρχει ο ένας και μοναδικός;
Αναζητούμε κάποιον-α που να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις. Έχουμε κάποια κριτήρια στο μυαλό μας. Όποιος-α ικανοποιεί αυτά τα κριτήρια μπορεί να γίνει ο αγαπημένος-η μας. Κάθε φορά τον αισθανόμαστε ως μοναδικό και ανεπανάληπτο. Η αλήθεια όμως είναι ότι πολλοί άλλοι θα μπορούσαν να είναι στη θέση του. Μοναδικός είναι ο κάθε αγαπημένος-η μας.

του Νικήτα Καυκιού Ψυχολόγου Ερευνητή

Τροφές που πολεμούν την κατάθλιψη

Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η διατροφή μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πρόληψη και την θεραπευτική αντιμετωπιση της κατάθλιψης.

Στην καθημερινή ζωή με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση θλίψης και μελαγχολίας, που συνήθως είναι παροδική και συχνά οφείλεται σε κάτι που εκ των υστέρων μας φαίνεται σχετικά ασήμαντο και επουσιώδες.

Η κατάθλιψη αυτή διαφέρει από την κλινική κατάθλιψη, η οποία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες και είναι τόσο σοβαρά ώστε να επεμβαίνουν στην καθημερινότητα ενός ατόμου.

Η κατάθλιψη είναι μια από τις πιο συνηθισμένες ψυχικές ασθένειες της εποχής μας και σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.Υπολογίζεται πως ένας στους πέντε ανθρώπους παγκοσμίως θα εκδηλώσει έστω και μία φορά στη ζωή του κάποια μορφή κατάθλιψης.

Η μοναξιά, τα οικονομικά προβλήματα, ο αγχώδης τρόπος ζωής, τα οικογενειακά προβλήματα, ο θάνατος των αγαπημένων προσώπων, το οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης, ο χρόνιος πόνος, τα σοβαρά προβλήματα υγείας, το αλκοόλ, η κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και τα πρόωρα τραύματα στην παιδική ηλικία είναι μερικές από τις αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στην κατάθλιψη.

Δυτική διατροφή

Εκτός από τους παραπάνω λόγους, όμως, και η διατροφή μπορεί να παίξει ρόλο στην εμφάνισή της.

Η έλλειψη, λ.χ., βιταμινών του συμπλέγματος Β έχει συσχετισθεί με την εμφάνιση κατάθλιψης, ενώ προσφάτως δημοσιεύθηκε μελέτη στην «Αμερικανική Επιθεώρηση Ψυχιατρικής» που έδειξε ότι η δυτικού τύπου διατροφή (επεξεργασμένα τρόφιμα. χάμπουργκερ, λευκό ψωμί, πίτσα, πατατάκια, γάλα με άρωμα, μπύρα, τρόφιμα με μεγάλη περιεκτικότητα ζάχαρης) αυξάνει περισσότερο από 50% τον κίνδυνο εκδήλωσης διαταραχών της ψυχικής διάθεσης.

Αν και η διατροφή δεν μπορεί να θεραπεύσει την κατάθλιψη, μπορεί να επηρεάσει την ψυχική διάθεση, την ενεργητικότητα και την ικανότητα απόκρισης σε καταστάσεις στρες.

Τι να κάνετε

Εάν πάσχετε από κατάθλιψη ή εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (ΕΔΕ), ορισμένες διατροφικές αλλαγές μπορούν να σας βοηθήσουν όταν συνδυάζονται με ένα πρόγραμμα θεραπείας από ειδικό.

1. Προσέξτε τα γεύματά σας. Να τρώτε περίπου τις ίδιες ώρες κάθε μέρα και να μην παραλείπετε γεύματα – να κάνετε τρία ισορροπημένα γεύματα και τρία σνακ ημερησίως. Σχεδιάστε σωστά τα σνακ μεταξύ των γευμάτων (να τα καταναλώνετε σε τακτά χρονικά διαστήματα). Αυτό θα εξασφαλίσει ότι ο οργανισμός σας θα τροφοδοτείται με τις σωστές θρεπτικές ουσίες καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

2. Να τρώτε ποιοτικά και θρεπτικά. Τα άτομα που προσπαθούν να χάσουν βάρος και έχουν ιστορικό κατάθλιψης πρέπει να καταναλώνουν τρόφιμα που είναι ωφέλιμα για το σώμα και τον εγκέφαλο.

Εντάξτε λοιπόν στην ημερήσια διατροφής σας τρόφιμα ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά,καθώς και υγιεινά λίπη, όπως αυτά που παρατίθενται στον κατάλογο που ακολουθεί.

Μερικά από τα παρακάτω τρόφιμα μπορεί να μην συμπίπτουν με τις προτιμήσεις και τις ανάγκες σας, ενώ καλό είναι να γνωρίζετε ότι ένα τρόφιμο από μόνο του δεν μπορεί να σας προσφέρει όλα όσα χρειάζεστε να είστε υγιείς. Το κλειδί συνεπώς είναι να τρώτε ποικιλία τροφίμων, από όλες τις ομάδες.

Λαχανικά Σπαράγγι Αβοκάντο Πιπεριές Μπρόκολο Λαχανάκια Βρυξελλών Λάχανο Καρότα Κουνουπίδι Χόρτα Μανιτάρια Αγγούρια Μελιτζάνα Σκόρδο Φασολάκια Κρεμμύδια Μπιζέλια Πατάτες Σέσκουλα Μαρούλι Σπανάκι Γλυκοπατάτες Ντομάτες Γογγύλια Πλούσια σε Ασβέστιο Τρόφιμα Αμυγδαλόγαλο Τυρί λίγων λιπαρών Γάλα (1,5-2% λιπαρά) Χυμός πορτοκαλιού (εμπλουτισμένος με ασβέστιο) Γάλα σόγιας «Ζωντανό» γιαούρτι λίγων λιπαρών

Φρούτα Μήλα Βερίκοκα Μπανάνες Μαύρες ελιές Βατόμουρα Μύρτιλα Πεπόνι Κεράσια Κράνα Σύκα Γκρέιπ φρουτ Σταφύλια Ακτινίδια Λεμόνια Γλυκολέμονα Νεκταρίνια Πορτοκάλια Παπάγια Ροδάκινα Αχλάδια Ανανάς Δαμάσκηνα Ξερά δαμάσκηνα Σταφίδες Μούρα Φράουλες Καρπούζι Δημητριακά Αμάραντος Ρύζι, άγριο ρύζι Ρύζι καστανό Πλιγούρι, Καλαμπόκι, Κεχρί, Βρώμη, Σίκαλη, Σιτάρι, Κριθάρι  Ολικής αλέσεως (ψωμί, δημητριακά, ζυμαρικά) Ολόκληρο ψωμιά σιταριού, δημητριακά, ζυμαρικά

Πρωτεΐνες Αμύγδαλα Βόειο κρέας, άπαχο Μαύρα φασόλια Κάσιους Κοτόπουλο χωρίς πέτσα Ρεβίθια Ασπράδια αυγού Αυγά Ψάρια Λιναρόσπορος Κόκκινα φασόλια Χούμους Φασόλια Χάντρες Φακές Ξηροί καρποί Μαυρομάτικα φασόλια Χοιρινό,άπαχο Σολομός(φρέσκος ή σε κονσέρβα) Θαλασσινά Σουσάμι Σόγια Ηλιόσποροι Ταχίνι Τόφου Τόνος (φρέσκος ή σε κονσέρβα) Γαλοπούλα χωρίς πέτσα Καρύδια Θηράματα χωρίς πέτσα Διάφορα Μαύρη σοκολάτα Πράσινο τσάι Ελαιόλαδο

3. Να καταναλώνετε επαρκείς θερμίδες. Να παίρνετε επαρκείς θερμίδες ακόμα κι αν προσπαθείτε να χάσετε βάρος. Οι εξαιρετικά υποθερμιδικές δίαιτες μπορούν να μεταβάλλουν το μεταβολισμό σας και να αυξήσουν την πιθανότητα κακοθρεψίας. Παίρνοντας λιγότερες από 100 θερμίδες την ημέρα μειώνετε τη λήψη επαρκούς τρυπτοφάνης (είναι ένα αμινοξύ υπεύθυνο για την παραγωγή σεροτονίνης. Έτσι, τα επίπεδα σεροτονίνης μειώνονται, κάτι που έχει αποτέλεσμα την εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης ή την αυξημένη πιθανότητα υποτροπής.

4. Να καταναλώνετε πολλά ω-3. Αν και αρκετές μελέτες έχουν αποτύχει στο να αποκωδικοποιήσουν το μηχανισμό και τη σύνδεση μεταξύ ω-3 λιπαρών οξέων και συμπτωμάτων κατάθλιψης, υπάρχουν έρευνες από όπου προκύπτει ότι η κατανάλωση αυτών των φιλικών για την καρδιά λιπαρών οξέων μπορεί να βοηθήσει απέναντι στην κατάθλιψη, ειδικά στην περίπτωση όταν λαμβάνονται μαζί με τα συμβατικά αντικαταθλιπτικά. Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι οι πληθυσμοί που καταναλώνουν αρκετό ψάρι έχουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης. Τροφές πλούσιες σε ω-3 είναι τα λιπαρά ψάρι (σολομός, σαρδέλες, σκουμπρί κ.ά.), η σόγια, τα καρύδια, τα εμπλουτισμένα με ω-3 λιπαρά οξέα προϊόντα, καθώς και ο λιναρόσπορος.

5. Να περιορίσετε την καφεΐνη. Η καφεΐνη λειτουργεί ως διεγερτικό, προκαλεί ανησυχία και μπορεί να μεταβάλει τις συνήθειες ύπνου. Μην υπερβαίνετε λοιπόν τα 200-300 mg καφεΐνης ημερησίως (αντιστοιχούν σε περίπου 2-3 φλιτζάνια καφέ).

6. Να αποφεύγετε το αλκοόλ. Τα αλκοολούχα ποτά μπορούν να αλληλεπιδράσουνμε τα φάρμακα και τα συμπληρώματα διατροφής που δίδονται για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Η κατάθλιψη και η κατάχρηση αλκοόλ είναι συχνά συνδεδεμένες, γι’ αυτό αν δεν μπορείτε μόνοι σας να αποφεύγετε το αλκοόλ μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια. Η «εξαρτησιογόνος» συμπεριφορά μπορεί να αποτρέψει ή να δυσκολέψει μία προσπάθειαπλήρους αποκατάστασης.

7. Να τρώτε «καλούς» υδατάνθρακες. Μπορούν να αυξήσουντην ποσότητα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Τα υψηλά επίπεδα σεροτονίνης μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση. Μια επαρκής πρόσληψη υδατανθράκων αντιστοιχεί στα 130 γραμμάριακάθε μέρα. Να αποφεύγετε τους επεξεργασμένους υδατάνθρακες (άσπρο ρύζι, άσπρο ψωμί, άσπρο αλεύρι, κ.λπ.) και να προτιμάτε τα προϊόντα ολικής αλέσεως (μαύρο ρύζι, ψωμί ολικής αλέσεως,δημητριακά ολικής αλέσεως, ζυμαρικά ολικής αλέσεως),φρούτα και λαχανικά.

Αδυνάτισμα

Αν προσπαθείτε να χάσετε βάρος εν’ όσω ακολουθείτε θεραπεία κατά της κατάθλιψης, ακολουθήστε τις παρακάτω συμβουλές, οι οποίες θα σας βοηθήσουν να το πετύχετε με ασφάλεια, χωρίς να δημιουργήσετε επιπλέον προβλήματα:

* Πείτε το στον θεράποντα ιατρό σας, πριν αρχίσετε μια δίαιτα για αδυνάτισμα.

* Με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού σας, ακολουθήστε μία ήπια υποθερμιδική δίαιτα, στοχεύοντας να χάνετε έως 2 κιλά το μήνα.

* Ακολουθείτε ισορροπημένη δίαιτα, επαρκής σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπαρά, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία (μέταλλα, ιχνοστοιχεία). Ένας πιστοποιημένος διαιτολόγος μπορεί να σας προσφέρει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα, βασισμένο στις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά, στο ιατρικό ιστορικό σας και στην ακολουθούμενη θεραπεία.

* Αξιολογήστε προσεκτικά τις μεταπτώσεις στη διάθεσή σας κατά τη διάρκεια της δίαιτας, ώστε να επανεκτιμηθεί η θεραπεία συνολικά.

Η κατάθλιψη είναι μια δύσκολη υπόθεση. Μπορεί να περιορίσει το κίνητρο να προσέχετε τον εαυτό σας, να τρώτε σωστά, να ασκείστε- αυτά που εν τέλει βοηθάνε στην ίδια τη θεραπεία και σας κάνουν να νιώθετε καλά. Οι διαιτητικές αλλαγές από μόνες τους δεν είναι αρκετές να προλάβουν ή να θεραπεύσουν την κατάθλιψη, όμως μπορούν να σας βοηθήσουν να νιώσετε καλύτερα όταν συνδυάζονται με τη θεραπευτική αγωγή που σας έχει συσταθεί.

Ο Δημήτρης Μπερτζελέτος είναι διαιτολόγος-διατροφολόγος, γενικός γραμματέας της Ένωσης Διαιτολόγων-Διατροφολόγων Ελλάδας

Ένα δυνατό καθαριστικό…στο ψυγείο σας!

Θεωρώ δεδομένο ότι όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε στο ψυγείο μας τουλάχιστον ένα αναψυκτικό τύπου cola του οποίου την ετικέτα δεν έχουμε διαβάσει ποτέ παρά μόνο ξέρουμε ότι έχει 0 θερμίδες και πολλές φυσαλίδες που γαργαλάνε τον ουρανίσκο μας!

Μάθετε λοιπόν ότι καταναλώνετε ένα από τα πιο αποτελεσματικά καθαριστικά, παντοδύναμο, ισχυρό ακόμα και στους πιο επίμονους λεκέδες.

Αυτό το άρθρο έχει ως σκοπό να σας δείξει τι μπορείτε να κάνετε με αυτό το αναψυκτικό στην καθημερινότητα σας!

1. Πάγος στο παρ-μπριζ του αμαξιού σας: Γιατί να παιδεύεστε να τρίβετε αρκετή ώρα και να σπαταλάτε ζεστό νερό; Απλά ρίξτε ένα κουτάκι απο το αγαπημένο σας αμαψυκτικό και θα εκπλαγείτε με τα αποτελέσματα.
2. Τσίμπημα μέδουσας: Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι άμα ουρήσουμε στο σημείο του τσιμπήματος θα έχουμε άμεση ανακούφιση, όχι και τόσο βολικό όμως έτσι; Μισό κουτάκι αναψυκτικού πάνω στην πάσχουσα περιοχή αρκεί για να σας ανακουφίσει.
3. Τα αναψυκτικά αυτά περιέχουν κιτρικό οξύ. Η καλύτερη λύση για να καθαρίσετε τα τζάμια σας. Ρίξτε λίγο πάνω στα τζάμια και με ένα βρεγμένο πανί δείτε τα να λάμπουν σε λίγα λεπτά.
4. Η σκουριά και η βρωμιά που μαζεύεται γύρω από την μπαταρία του αυτοκινήτου σας μπορεί εύκολα να φύγει με την χρήση του αγαπημένου σας αναψυκτικού. Απλά ρίξτε λίγο πάνω στην μπαταρία, περιμένετε λίγα λεπτά και σκουπίστε με ένα πανί, και η μπαταρία σας θα είναι σαν καινούρια.
5. Εντομοκτόνο: Αν τα ζουζούνια στον κήπο σας σας ταλαιπωρούν κεράστε τα λίγο από το αγαπημένο σας αναψυκτικό. Γεμίστε ένα μικρό δοχείο με το αναψυκτικό και αφήστε το σε μά γωνία στον κήπο σας. Η ζάχαρη που περιέχει θα προσελκύσει τα ζιζάνια και το οξύ του θα τα εξολοθρέψει. Είναι εξίσου αποτελεσματικό και σε κατσαρίδες.
6. Τουαλέτα: αποδεδειγμένα δεν υπάρχει πιο αποδοτικό καθαριστικό τουαλέτας από το αγαπημένο σας αναψυκτικό. Χύστε ένα κουτάκι στην λεκάνη και αφήστε το να δράσει για 10 λεπτά. Τραβήξτε το καζανάκι και δείτε και τους πιο επίμονους λεκέδες να εξαφανίζονται και να αφήνουν μία αστραφτερή και καθαρή τουαλέτα.

Σκεφτείτε τι είναι αυτό που καταναλώνετε και δώστε στον εαυτό σας αυτό που του αξίζει, και αυτό είναι μόνο το καλύτερο!

Με τιμή.

Παπαγγέλου Αλέξανδρος.

Msc Διαιτολόγος/ Διατροφολόγος.

Master Practitioner skills for Eating Disorders and Obesity

Η δύναμη της θετικής σκέψης!

Νιώθετε συχνά να σας καταβάλλουν αρνητικές σκέψεις, αισθάνεστε πως οι δυνάμεις σας δεν είναι αρκετές και ότι η ζωή σας ξεπερνάει. Με τη δύναμη της θετικής σκέψης, η αυτοπεποίθησή σας θα είναι ακλόνητη και όλα θα μοιάζουν ευκολότερα ...

Περισσότερο από 50 χρόνια πριν, ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Η δύναμη της Θετικής Σκέψης» κατάφερε να συναρπάσει τον κόσμο. Το βιβλίο ήταν ένα εκπληκτικό κράμα ψυχολογικών αναλύσεων και θρησκευτικών αρχών εφαρμοσμένων στα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Το βιβλίο, συγγραφέας του οποίου είναι ο Dr. Normal Vincent Peale, βρίσκεται στο τυπογραφείο για να επανεκδοθεί σύντομα. Το περιεχόμενό του φέρει μια απίστευτη σοφία, μια ποιότητα που έχει τη δύναμη να αποτελέσει κίνητρο για τους αναγνώστες του.

Η σημαντικότερη αρχή που διαφαίνεται στο βιβλίο είναι η πίστη στον ίδιο μας τον εαυτό. Το μυστικό, όπως είπε ο Dr. Peale πριν από 50 χρόνια, είναι να «γεμίζουμε το μυαλό μας με σκέψεις πίστης, αυτοπεποίθησης και ασφάλειας. Αυτές έχουν τη δύναμη να εξωστρακίσουν κάθε σκέψη αμφιβολίας, φόβου ή έλλειψης αυτοπεποίθησης.» Δήλωση που έγινε πριν από περίπου μισό αιώνα αλλά είναι πάντα διαχρονική.



Ας δούμε μερικούς από τους τρόπους που ο ίδιος προτείνει για να τονώσει κάποιος την αυτοπεποίθησή του.
1. Διαμορφώστε και εντυπώστε στο μυαλό σας μια ανεξίτηλη εικόνα του εαυτού σας ως ένα πετυχημένο άτομο. Κρατήστε ισχυρή αυτήν την εικόνα μέσα μας, τόσο που να μην της επιτρέπετε καν να ξεθωριάσει. Με τον καιρό, αυτή η εικόνα θα εξελιχθεί μέσα σας και οι λεπτομέρειές της θα τονωθούν. Δεν πρέπει ποτέ να αμφισβητήσετε την πραγματικότητα αυτής της πνευματικής εικόνας γιατί αυτό θα είναι επικίνδυνο. Το μυαλό σας θα προσπαθήσει επίσης να συμπληρώσει τα κενά σε αυτό που αρχικά είχε φανταστεί. Πάντα να έχετε στο μυαλό σας την επιτυχία ανεξάρτητα από το πόσο άσχημα φαίνεται να είναι τα πράγματα στο παρόν.

2. Κάθε φορά που εισβάλλει στο μυαλό σας μια αρνητική σκέψη που αφορά τις προσωπικές σας δυνάμεις, εσκεμμένα σκεφτείτε κάτι πολύ θετικό για να την εξουδετερώσετε.


3. Μην χτίζετε με τη φαντασία σας εμπόδια. Αντίθετα, προσπαθήστε να ελαχιστοποιήσετε κάθε πιθανό εμπόδιο. Οι δυσκολίες πρέπει να μελετώνται και να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά μέχρι να εξαλειφθούν, χωρίς να τους δίνεται μεγαλύτερη δύναμη από αυτή που πραγματικά έχουν. Πολλές φορές ο φόβος διογκώνει τις δυσκολίες «κρύβοντας» την αληθινή διάστασή τους.


4. Αυτή πρέπει να είναι και η πιο έξυπνη συμβουλή. Μην εντυπωσιάζεστε υπερβολικά από τους άλλους ανθρώπους ώστε να τους αντιγράφετε. Κανείς δεν μπορεί να είναι το ίδιο αποτελεσματικός όσο εσείς στην δική σας ζωή. Μην ξεχνάτε επίσης ότι ανεξάρτητα από το πόσο δυναμικός και επιτυχημένος μπορεί να φαίνεται κάποιος, συχνά ίσως έχει την ίδια έλλειψη αυτοπεποίθησης και είναι το ίδιο φοβισμένος με εσάς.


5. Ο Dr. Peale συμβουλεύει επίσης τους αναγνώστες του βιβλίου του να επαναλαμβάνουν πολλές φορές μέσα στην ημέρα την ακόλουθη φράση από τη Βίβλο:  

«Αν ο Θεός είναι υπέρ μας, ποιος μπορεί να είναι εναντίον μας;» 


6. Αποκτήστε αυτογνωσία. Γνωρίστε την προέλευση του αισθήματος κατωτερότητας που μπορεί να έχετε ή των φόβων και ενδοιασμών σας. Είναι πιθανό αυτά τα αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό σας να πηγάζουν από την παιδική σας ηλικία και συχνά χρειάζεται η συμβουλή κάποιου ειδικού για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί νιώθουμε και φερόμαστε με συγκεκριμένο τρόπο.

7. Ακόμα μια συμβουλή του συγγραφέα προέρχεται από το χώρο της θρησκείας, μια και ο ίδιος είναι κληρικός. Όποια και αν είναι τα θρησκευτικά μας πιστεύω, πρέπει να έχουμε την πεποίθηση ότι μέσα από την πίστη μας μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα γιατί η ίδια η πίστη μας ενδυναμώνει.


8. Μια τελευταία σοφή συμβουλή από το βιβλίο του Peale. Κάντε μια ρεαλιστική αξιολόγηση των ικανοτήτων σας και έπειτα αυξήστε τις κατά 10%. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνει κανείς εγωιστής. Αντίθετα, πρέπει να πιστεύει στις δυνάμεις του και να δημιουργήσει μέσα του ένα ακλόνητο αίσθημα αυτοσεβασμού.

"Χωρίς αυτοπεποίθηση, που δεν υπερβαίνει τα λογικά όρια, κανείς δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος και επιτυχημένος στη ζωή του," υπογράμμισε σοφά ο Peale.

Πηγή: Psychology Today

Τροφές για καλό αναπνευστικό

Αντιοξειδωτικά
Μπορούμε να καταπολεμήσουμε τη ζημιά που προκαλείται στον οργανισμό μας από τα οξειδωτικό στρες καταναλώνοντας τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά «καθαρίζουν» αποτελεσματικά τις ελεύθερες ρίζες και έτσι αποτρέπουν την πρόκληση βλάβης από αυτές.
Αντιοξειδωτικές ουσίες είναι η βιταμίνη C (εσπεριδοειδή, ακτινίδιο, μπρόκολο, πράσινες πιπεριές), το β-καροτένιο (βερίκοκα, μάνγκο, καρότα, πιπεριές, σπανάκι), η βιταμίνη Ε (σπόροι, τα φύτρα του σταριού, αμύγδαλα, φιστίκια), το λυκοπένιο (ντομάτες) και το σελήνιο (σπόροι, θαλασσινά).

Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι απαραίτητα για την υγεία μας αλλά δεν περιλαμβάνονται επαρκώς στη διατροφή των περισσότερων. Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα είναι εξίσου απαραίτητα αλλά καταναλώνονται κατά κόρον. Η ιδανική αναλογία σε ωμέγα-6 και ωμέγα-3 στη διατροφή μας είναι 4 προς 1. Ωστόσο η μέση αναλογία στη σύγχρονη διατροφή πλησιάζει το 20 προς 1. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα βοηθούν στον έλεγχο της ανάπτυξης των καρκινικών κυττάρων.
Επίσης παρουσιάζουν αντιφλεγμονώδη δράση με μείωση της παραγωγής κυττάρων που συμμετέχουν στις ασθματικές και αλλεργικές αντιδράσεις. Πηγές ωμέγα-3 λιπαρών οξέων αποτελούν τα λιπαρά ψάρια, τα οστρακόδερμα, η σόγια και τα φυλλώδη λαχανικά.

Μαγνήσιο
Το μαγνήσιο είναι απαραίτητο για την υγεία. Το μαγνήσιο συμβάλλει στη λειτουργία των ενζύμων. Μπορεί επίσης να βοηθήσει τους μύες στις αναπνευστικές μας οδούς να χαλαρώσουν και βοηθά στον έλεγχο της αντίδρασης του σώματός μας κατά την καταπολέμηση των λοιμώξεων.
Πηγές μαγνησίου αποτελούν οι ξηροί καρποί, τα δημητριακά, οι σπόροι, τα καρότα, το σπανάκι και τα θαλασσινά.

Ισορροπημένη διατροφή
Η ισορροπημένη διατροφή με υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών και ψαριών μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης πνευμονικών νόσων, ιδιαίτερα του άσθματος και της ΧΑΠ. Παρά το γεγονός ότι η διατροφή και οι επιπτώσεις της στους πνεύμονές μας αποτελούν ακόμα αντικείμενο μελέτης, είναι σαφές ότι μπορούμε να βοηθήσουμε την υγεία των πνευμόνων μας κάνοντας τα εξής:

• Να έχουμε ισορροπημένη διατροφή με πολλά φρούτα, λαχανικά, ψάρια
• Να μειώσουμε την πρόσληψη αλατιού
• Να περιορίσουμε την ποσότητα των τρανς και των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων στη διατροφή μας
• Να διατηρούμε το βάρος μας σε υγιές επίπεδο
• Να ασκούμαστε με μέτρο 

Γράφει: Μαρκάτος Μιλτιάδης, Πνευμονολόγος

7 υγιεινές συμβουλές για την καθημερινή σας διατροφή

Η διατήρηση μιας ισορροπημένης διατροφής είναι απαραίτητη για ένα υγιεινό τρόπο ζωής. Επιλέγοντας τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων σε ικανοποιητική ποσότητα για τον οργανισμό σας, εξασφαλίζετε ευεξία, ζωντάνια και καλύτερη εμφάνιση.

Οι παρακάτω συμβουλές έχουν σχεδιαστεί ώστε να είναι εύκολο να τις θυμάστε και πρακτικό να τις εφαρμόσετε στην καθημερινότητά σας. Ακολουθώντας αυτές τις βασικές αρχές είναι εύκολο να ελέγξετε το βάρος σας, να αισθάνεστε υγιής και να έχετε μία καλύτερη σχέση με το φαγητό.

Δώστε ενέργεια στο σώμα σας συχνά
Η κατανάλωση των κατάλληλων τροφών σε μικρές ποσότητες ανά τακτά χρονικά διαστήματα παρέχει στον οργανισμό σας ενέργεια με σταθερό ρυθμό. Έτσι αποφεύγετε αυξομειώσεις στην έκκριση ινσουλίνης και των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, με αποτέλεσμα να μην έχετε έντονο αίσθημα πείνας, κούρασης και οι κρίσεις λαιμαργίας να αποτελούν παρελθόν.

Συνδυάστε πρωτεΐνη με σύνθετους υδατάνθρακες
Όταν συνδυάζετε στα γεύματά σας αυτές τις δύο ομάδες τροφών, στη σωστή αναλογία, εξασφαλίζετε σταθερή ροή ενέργειας στο σώμα σας, καθώς το σώμα μετατρέπει την ενέργεια από το φαγητό σχετικά αργά σε γλυκόζη. Με αυτό τον τρόπο εκκρίνεται λιγότερη ινσουλίνη και κατά συνέπεια το σώμα αποθηκεύει λιγότερο λίπος.

Τρώτε ποικιλία τροφών
Είναι συνηθισμένο να αγοράζουμε συνέχεια τα ίδια τρόφιμα. Για την ακρίβεια, εννέα στις δέκα φορές που πηγαίνουμε για ψώνια οι περισσότεροι από εμάς αγοράζουμε μόνο το 10% της ποικιλίας των τροφών που μας είναι διαθέσιμες. Προσπαθήστε να συμπεριλαμβάνετε δύο νέα τρόφιμα στο καλάθι των αγορών σας την εβδομάδα.

Πίνετε άφθονο νερό
Πίνετε τόσο νερό που να μην αισθάνεστε διψασμένοι. Όταν διψάσετε έχετε ήδη αφυδατωθεί! Ελέγχετε το χρώμα στα ούρα σας για να βεβαιωθείτε ότι πίνετε αρκετό νερό. Όταν παράγετε ούρα με κίτρινο χρώμα χρειάζεστε περισσότερο. Μην ξεχνάτε ότι όταν ιδρώνετε πολύ, όπως το καλοκαίρι ή με έντονη άσκηση και όταν καταναλώνετε αλκοόλ χρειάζεστε περισσότερο νερό.


Ξεκινήστε την ημέρα σας με το αγαπημένο σας πρωινό
Τρώγοντας ένα ισορροπημένο πρωινό δίνετε στο σώμα σας τα καύσιμα που χρειάζεται για να έχετε ενέργεια την υπόλοιπη ημέρα και ενεργοποιείτε το μεταβολισμό σας. Διαλέξτε ένα πρωινό που να σας αρέσει ώστε να ξεκινήσετε την ημέρα σας ευχάριστα. Αν αισθάνεστε ότι είναι δύσκολο να χωρέσετε το πρωινό στον περιορισμένο χρόνο σας διαλέξτε ένα πρωινό που δεν απαιτεί μεγάλη προετοιμασία. Σκεφτείτε ότι θα κερδίσετε τον χαμένο χρόνο όντας πιο αποδοτικοί την υπόλοιπη ημέρα.

Κινηθείτε!
Ξεκουραστείτε κάνοντας άσκηση! Όσο κουρασμένοι και αν αισθάνεστε ένας περίπατος στο αγαπημένο σας μέρος, δίπλα στην θάλασσα ή στο πάρκο είναι ένας ωραίος τρόπος να χαλαρώσετε. Όταν συνδυάσετε άσκηση με υγιεινή διατροφή έχετε μεγάλες πιθανότητες να χάσετε και να διατηρήσετε τα περιττά κιλά, και θα αισθάνεστε υγιής. Προσπαθήστε να συμπεριλάβετε στο πρόγραμμά σας τουλάχιστον τριάντα λεπτά δραστηριότητας τρεις φορές την εβδομάδα.


Τρώτε λίπος για να χάσετε λίπος!
Είναι συνηθισμένο στην προσπάθειά μας να χάσουμε βάρος να αποφεύγουμε να τρώμε λιπαρές τροφές. Υπάρχουν όμως κάποια λιπαρά (ω-3 και ω-6) τα οποία το σώμα μας δεν μπορεί να παράγει και είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού μας. Ας αποφεύγουμε λοιπόν τα λιπαρά ζωικής προέλευσης και τα τηγανητά και ας καταναλώνουμε αρκετά λιπαρά ψάρια και λίπη φυτικής προέλευσης.
Και μην ξεχνάτε ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό να ‘παρεκτρέπεστε’ που και που… Αν ακολουθείτε τις παραπάνω συμβουλές τουλάχιστον 80% του χρόνου σας μπορείτε να απολαμβάνετε την κοινωνική σας ζωή και παράλληλα να είστε υγιής.

Γράφει: Δουβόγιαννη Πηνελόπη, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

Καρδιακές παθήσεις και πρόληψη με αντιοξειδωτικές ουσίες ή βιταμίνες: Τι πρέπει να ξέρετε

Η μείωση στη διατροφή του λίπους ζωικής προέλευσης εθεωρείτο για πολλά χρόνια ότι ήταν η πιο σημαντική συνιστώσα μιας υγιούς διατροφής που προστατεύει την καρδία.
Ωστόσο η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και ιδιαίτερα αυτών που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές και άλλες θρεπτικές ουσίες προσφέρει μοναδικά ωφελήματα για την υγεία της καρδίας. 

Οι αντιοξειδωτικές ουσίες συμβάλλουν στην προστασία του σώματος μας από τα μόρια που ονομάζονται ελεύθερες ρίζες του οξυγόνου. Οι ουσίες αυτές είναι παράγωγα του κανονικού μεταβολισμού δηλαδή των χημικών αντιδράσεων που γίνονται συνεχώς στον οργανισμό μας.
Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου στερούνται ενός ηλεκτρονίου που είναι ουσιαστικό στοιχείο για αυτές. Γίνονται βλαβερές διότι αποσπούν ένα ηλεκτρόνιο από άλλα μόρια του οργανισμού. Προκαλούν έτσι αλλοιώσεις που κάποτε είναι σοβαρές στα κύτταρα και ιδιαίτερα στο γενετικό κώδικα DNA.
Η χημική διαδικασία κατά την οποία οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου κλέβουν ένα ηλεκτρόνιο από άλλα ζωτικά μόρια του οργανισμού ονομάζεται οξείδωση. Είναι η ίδια χημική αντίδραση που συμβαίνει σε ορισμένα μέταλλα όπως για παράδειγμα στα αυτοκίνητα όπου προκαλεί το σκούριασμα.
Οι βλάβες που προκαλούνται στον οργανισμό μας από τις τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου συμβάλλουν στη γήρανση και στη γένεση πολλών παθήσεων. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις, τα εγκεφαλικά επεισόδια και ο καταρράκτης.

Η βιταμίνη Ε είναι μια αντιοξειδωτική ουσία που βοηθά στην πρόληψη των καρδιακών παθήσεων. Η βιταμίνη Ε εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου και τις αποτρέπει από του να οξειδώνουν και να προκαλούν αλλοιώσεις στη χοληστερόλη τύπου LDL.
 
Η χοληστερόλη τύπου LDL είναι αυτή που αποκαλούμε συνήθως κακή χοληστερόλη. Ο λόγος είναι ότι όταν οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου προκαλούν αλλοιώσεις στην LDL χοληστερόλη, αυτή εναποτίθεται τότε στα τοιχώματα των αγγείων του κυκλοφορικού συστήματος δημιουργώντας την αθηρωμάτωση. Η αθηρωμάτωση είναι αιτία στένωσης ζωτικών αρτηριών που όταν κλείσουν οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές στην καρδία ή στον εγκέφαλο.
Ο ρόλος των άλλων αντιοξειδωτικών ουσιών όπως οι βιταμίνες Α, C και το καροτένιο για την πρόληψη των καρδιακών παθήσεων διερευνάται. Γυναίκες που τρώνε πολλά φρούτα και λαχανικά τα οποία είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες διατρέχουν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο να υποστούν εγκεφαλικό επεισόδιο σε σύγκριση με τις γυναίκες που τρώνε λίγα φρούτα ή λαχανικά.

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμα εάν οι προστατευτικές δράσεις των φρούτων και λαχανικών προέρχονται από τις αντιοξειδωτικές ουσίες ή από άλλες ουσίες που περιέχονται σε αυτά. 

Είναι δύσκολο να αποδοθούν συγκεκριμένα ευεργετικά χαρακτηριστικά σε ορισμένα τρόφιμα διότι οι άνθρωποι που τακτικά τρώνε περισσότερα φρούτα ή λαχανικά συνήθως καταναλώνουν λιγότερο συνολικό λίπος, κορεσμένο λίπος και χοληστερόλη. Είναι αυτός ο τρόπος διατροφής που είναι πάντοτε ο πλέον ευεργετικός για την καρδία και την υγεία γενικότερα.
Οι περισσότεροι γιατροί και διαιτολόγοι δεν προχωρούν στο να συστήσουν στους ασθενείς ή πελάτες τους να παίρνουν αντιοξειδωτικές ή οποιοδήποτε άλλο ειδικό διατροφικό συμπλήρωμα για την πρόληψη των καρδιακών παθήσεων ή άλλων ασθενειών. Κανένας δεν γνωρίζει τις ποσότητες των διατροφικών συστατικών που χρειάζονται επιπρόσθετα από μια καλά ισοζυγισμένη θρεπτική διατροφή για να παρέχονται τα ιδανικά ωφελήματα για την υγεία.

Μια καλή και ασφαλής προσέγγιση είναι η υιοθέτηση μιας δίαιτας χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπη, πλούσιας σε φυτικές ίνες και με πολλά τρόφιμα ψηλής περιεκτικότητας σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Η χορήγηση βιταμινών ή άλλων συμπληρωμάτων είναι προτιμότερο να γίνεται μόνο μετά από συμβουλή του γιατρού.

Βιβλιογραφία:
American Medical Association  
European Centre for Disease Prevention and Control 
Free Radical Biology and Medicine Journal  

Αδυνατίστε-Διατηρηθείτε Τρώγοντας

Αν ξεκινάτε από το πρωί χωρίς να έχετε σκεφτεί τι θα φάτε στη διάρκεια της ημέρας, θα μπείτε σε μπελάδες... Είμαστε συνεχώς απασχολημένοι και αυτό το ξέρουν αυτοί που παράγουν τρόφιμα.

 
Έτσι μας προσφέρονται αμέτρητες, εύχρηστες, φτηνές και εύκολα διαθέσιμες λύσεις. Δυστυχώς, πολλά από αυτά τα τρόφιμα είναι επεξεργασμένα σε μεγάλο βαθμό και δεν έχουν απαραίτητα παραχθεί έχοντας υπόψη την υγεία μας. Έχουν καλή γεύση, αλλά τι επίδραση έχουν στον οργανισμό;

Αν εμπιστευθείτε τη διατροφή σας σε τέτοιες πρόχειρες λύσεις γρήγορου φαγητού, θα πληρώσετε δυστυχώς ένα τίμημα τόσο με τη μορφή κακής και ασταθούς επίδοσης όσο και προβλημάτων υγείας αργότερα στη ζωή. Το γρήγορο έτοιμο φαγητό περιέχει κατά κανόνα πολλούς επεξεργασμένους, ανθυγιεινούς υδατάνθρακες, συχνά σε συνδυασμό με ανθυγιεινά λιπαρά. Αυτό που προσφέρει λιγότερο το φαστ φουντ είναι πρωτεΐνες, απαραίτητα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα, βιταμίνες, μέταλλα, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες.

Αν δεν προγραμματίζετε τα γεύματά σας, καταλήγετε είτε σε πρόχειρες λύσεις είτε να τρώτε μόνο ένα ή δύο γεύματα. Με αυτόν τον τρόπο καταναλώνετε υπερβολικές ποσότητες, ενώ θα έπρεπε να τρώτε συχνά για να προλάβετε το αίσθημα της έντονης πείνας.

Η λύση είναι αρκετά απλή, όμως προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας. Πρέπει να προγραμματίζετε τα γεύματά σας και να μαγειρεύετε πριν πεινάσετε. Πολλοί πάνε στη δουλειά χωρίς πρωινό με αποτέλεσμα να τρώνε κάτι τυχαίο και λιγότερο υγιεινό.

Οι περισσότεροι γυρνούν σπίτι μετά τη δουλειά κουρασμένοι και πεινασμένοι και τότε αρχίζουν να σκέφτονται να μαγειρέψουν. Όμως δεν έχουν ούτε χρόνο ούτε κουράγιο κι έτσι καταλήγουν μάλλον σε εύκολη λύση με διανομή κατ' οίκον.

Το καλύτερο είναι να μαγειρεύετε πάντα μια μέρα νωρίτερα, αλλά αφού έχετε γευματίσει. Αυτό σημαίνει ότι επιστρέφετε από τη δουλειά, το φαγητό είναι έτοιμο, το ζεσταίνετε και το απολαμβάνετε! Επίσης, μπορείτε να φτιάξετε μεγαλύτερες μερίδες, να τις χωρίσετε και να τις διατηρήσετε στην ψύξη ή στην κατάψυξη.

Αν θέλει κανείς να κερδίσει έναν πόλεμο, χρειάζεται σχεδιασμό, όπλα και προμήθειες. Αν εργάζεστε, η πρώτη σας μικρή επένδυση πρέπει να είναι ένα καλοφτιαγμένο πακέτο μεσημεριανού φαγητού που μπορείτε να γεμίσετε με υπόλοιπα από το χθεσινό γεύμα ή μια φρέσκια σαλάτα, για παράδειγμα κοτόπουλο, τόνο, αυγά, ξηρούς καρπούς κ.λπ.

Αν η εργασία σας απαιτεί να είστε σε κίνηση, υπάρχουν πολλά δοχεία για να διατηρήσετε το φαγητό ζεστό ή κρύο.

Από τον Dr. Lindberg

Παιδί και ψυχολογία. Οι ιδιαιτερότητες και τα λάθη των γονιών!

Σημειώσεις από ομιλία στον παιδικό σταθμό Ζαβολάκια
Χανιά , Ιούνιος 2003

Piaget: Τι κάνει τον αέρα να φυσά?
Julia (5 ετών): Τα δέντρα.
Piaget: Πως το ξέρεις?
Julia: Τα είδα να κουνάνε τα κλαδιά τους.
Piaget: Και πως γίνεται ο αέρας?
Julia: Να έτσι (κουνώντας το χέρι της μπροστά στο πρόσωπο του Piajet). Μόνο που τα κλαδιά είναι μεγαλύτερα. Και υπάρχουν πολλά δέντρα.
Piaget: Και τι κάνει τον αέρα να φυσά στη θάλασσα;
Julia: Από τη στεριά έρχεται εκεί ο αέρας. … Όχι από τα κύματα.

Ο ψυχικός κόσμος του μικρού παιδιού.

Το μικρό παιδί ζει σε ένα δικό του παιδικό κόσμο. Σκέπτεται, αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει όλα όσα συμβαίνουν με διαφορετικό τρόπο από ότι οι μεγάλοι. Δίνει ένα ιδιότυπο-παιδικό νόημα στην πραγματικότητα που το περιβάλλει.
Για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε δημιουργικά με το παιδί οφείλουμε να καταλάβουμε όσο μας είναι δυνατόν τον τρόπο που σκέπτεται και αισθάνεται τον κόσμο. Να δούμε με τα δικά του μάτια και να ακούσουμε με τα δικά του αυτιά.
Στην προσπάθειά μας αυτή μπορούν να μας βοηθήσουν σημαντικά κάποιες επιστημονικές μελέτες που προσεγγίζουν τα εξελικτικά στάδια της νοητικής και ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού.

 - Ο Jean Piajet μελέτησε πειραματικά και περιέγραψε αναλυτικά τα στάδια της νοητικής ανάπτυξης του παιδιού. Τα συγγράμματά του μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον τρόπο που σκέπτεται το παιδί ανάλογα με την ηλικία του. 

Νεογέννητο:
Τους πρώτες μήνες της ζωής του το βρέφος μαθαίνει ότι:
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον εαυτό του και τον κόσμο.
Τα αντικείμενα είναι ξεχωριστά από το χώρο στον οποίο βρίσκονται.
Τα αντικείμενα υπάρχουν ακόμα και όταν δεν τα βλέπει ή δεν τα αγγίζει. Τα αντικείμενα μένουν ίδια ακόμη και όταν αλλάζουν τόπο ή κατεύθυνση.

4-12 μηνών:
Καταλαβαίνει τις σχέσεις αιτίας αποτελέσματος. Αν χτυπήσω το τούμπανο θα ακούσω μπουμ.

Μετά τον πρώτο χρόνο:
Επεκτείνει την εμπειρία του και πειραματίζεται χτυπώντας όλα τα αντικείμενα επίτηδες για να ακούσει το θόρυβο που θα κάνουν.

Μετά από τον δεύτερο χρόνο:
Σκέπτεται με σύμβολα. Το πιρούνι γίνεται αεροπλάνο ή αυτοκίνητο. Αρχίζει να καταλαβαίνει την έννοια του χρόνου. Τι σημαίνει παρελθόν και μέλλον. Καταλαβαίνει τι σημαίνει η μαμά θα γυρίσει σε λίγο.

Μέχρι τα επτά περίπου χρόνια το παιδί είναι τελείως εγωκεντρικό. Τα βλέπει όλα από τη δική του σκοπιά δεν μπορεί να πάρει υπόψη του κάτι διαφορετικό από αυτό που το ίδιο μπορεί να βλέπει ή να αισθάνεται. Για παράδειγμα το παιδί κοιτώντας ένα κάντρο που εσύ δεν μπορείς να δεις από τη θέση που βρίσκεσαι μπορεί να σε ρωτήσει αν σου αρέσει πιστεύοντας ότι και εσύ βλέπεις αυτό που εκείνο βλέπει. 

Ακόμη εστιάζει σε ένα πράγμα κάθε φορά και δεν μπορεί να παίρνει υπόψη του ταυτόχρονα δύο όψεις ενός γεγονότος ή μιας κατάστασης. Για παράδειγμα το παιδί μπορεί να πει δεν ζω στην Κρήτη αλλά στα Χανιά ή αν του δείξεις ένα ρόφημα σοκολάτα σε ψηλό ποτήρι και ένα ρόφημα σε χαμηλό ποτήρι αλλά πλατύ με μεγαλύτερη χωρητικότητα το παιδί θα προτιμήσει το ψηλό ποτήρι.

 - Ο ψυχαναλυτής Eric Erikson περιγράφει τα στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης του ανθρώπου και συσχετίζει αυτό που πρέπει να πετύχει το παιδί σε κάθε συγκεκριμένο στάδιο της ανάπτυξής του με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της μετέπειτα προσωπικότητας του. 

- Σύμφωνα με τον Erikson στα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του το παιδί που δέχεται τη φροντίδα και την αγάπη των γονιών του αναπτύσσει αισθήματα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και αισιοδοξίας που θα το συνοδεύουν σε ολόκληρη τη ζωή του. Αν δεν πάρει αρκετή αγάπη, προσοχή και ερεθίσματα το παιδί δεν θα εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους και αντί να ενεργεί δυναμικά θα αποσύρεται νοιώθοντας αβεβαιότητα.

- Από δύο μέχρι τριάμισι χρονών το παιδί μαθαίνει να κάνει κάποια πράγματα από μόνο του χωρίς να πρέπει να εξαρτάται πάντοτε από τους άλλους. Αναπτύσσει ένα είδος πεισματάρικης ανεξαρτησίας. Επιμένει να γίνει το δικό του, εκδηλώνει νευρικά ξεσπάσματα και αρνητισμό. Από αυτό το στάδιο της ανάπτυξής του θα εξαρτηθεί το αν θα μπορέσει να γίνει αυτόνομο αναπτύσσοντας την αυτοεκτίμησή του ή αν μεγαλώνοντας θα αισθάνεται ανασφάλεια και ντροπή. Αν οι γονείς δεν επιτρέψουν στο παιδί να ενεργεί ελεύθερα ώστε να μαθαίνει μέσα από τις αποτυχίες του τότε το παιδί θα αμφιβάλλει για τις ικανότητές του και ως ενήλικας είναι πολύ πιθανόν να θέλει πάντα να στηρίζεται σε κάποιον άλλο και να αναζητά σχέσεις εξάρτησης. 

-Από τα 3,5 μέχρι την πρώτη τάξη του δημοτικού το παιδί αναπτύσσει τη φαντασία του, μαθαίνει να συνεργάζεται με τους γύρω του, να παίρνει πρωτοβουλίες, να καθοδηγεί αλλά και να καθοδηγείται από τους άλλους. Αν όμως κυριαρχεί μέσα του η ενοχή περιθωριοποιείται, εξαρτάται υπερβολικά από τους ενήλικες, αισθάνεται φόβο και δεν αναπτύσσει επαρκώς την ικανότητά του για παιχνίδι και τη φαντασία του. Όταν ένα παιδί προσχολικής ηλικίας ακούει από το περιβάλλον του ή αισθάνεται ότι αυτό που κάνει είναι κακό αναπτύσσει μέσα του ενοχικά συναισθήματα που θα το συνοδεύουν στη μετέπειτα ζωή του.

---

Τα συνηθισμένα λάθη των γονιών.

Οι περισσότεροι γονείς αγνοούν τις ιδιαιτερότητες της παιδικής ψυχής και κάτω από την πίεση του άγχους που τραυματίζει την καθημερινότητά τους συμπεριφέρονται με τρόπους που δεν βοηθούν την ομαλή, ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.

Πάρ' το μέσα δεν αντέχω άλλο.
Το παιδί δεν έχει τη δυνατότητα να μπει στη θέση σου, να νοιώσει τα αισθήματά σου και να σε καταλάβει. Περιμένει από εσένα να ικανοποιήσεις τις δικές του ανάγκες. Αν είσαι κουρασμένος, εξαντλημένος ή νευριασμένος το παιδί δεν μπορεί να σε βοηθήσει. Προσπάθησε να οργανώσεις με τέτοιο τρόπο τις δουλειές σου ώστε να έχεις το χρόνο και τη διάθεση να παίξεις μαζί του. Αφιέρωσέ του ποιοτικό χρόνο. Δείχνε του αγάπη, άγγιζέ το, παίξε μαζί του. Αν δεν κουραστείς βοηθώντας το να παίξει δημιουργικά θα εκνευριστείς από την φασαρία και την αταξία του. Η αδιαφορία όπως και η υπερπροστασία των μεγάλων ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τις αταξίες και την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών.

Δε με νοιάζει τι κάνουν τα άλλα παιδάκια εσύ θα είσαι στην αγκαλίτσα μου.
Άστο να ζήσει, να είναι ο εαυτός του, να πειραματιστεί. Όταν βγάλεις το παιδί βόλτα σε ένα χώρο για παιχνίδι επέτρεψέ του να κινηθεί ελεύθερα και να αυτενεργήσει. Αν δεν κινδυνέψει δεν θα μάθει. Εξήγησε στο παιδί ότι είναι καλό να απομακρύνεται από κοντά σου και ότι είναι αναπόφευκτο να πέφτει ή να χτυπά ή να συγκρούεται με τα άλλα παιδάκια. Πρόσεχε το από απόσταση και μην επεμβαίνεις συνέχεια για να το προστατεύεις από τους επικείμενους κινδύνους. Το παιδί που αναγκαστικά κάθεται ήσυχα δεν ωφελείται και δεν ωριμάζει. Παρότρυνέ το να ασχολείται όσο περισσότερο γίνεται με δημιουργικές δραστηριότητες. 

Δεν πειράζει ας' το να το χαλάσει.
Το παιδί χρειάζεται σταθερά όρια. Όπως του βάζεις όρια για να διαφυλάξεις τη σωματική του ακεραιότητα το παιδί χρειάζεται όρια στη συμπεριφορά για να μπορέσει να προσαρμοσθεί στην κοινωνική ζωή. Αν δεν μάθει να συντονίζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος θα έχει πάντοτε στη μετέπειτα ζωή του δυσκολίες προσαρμογής. Χρειάζεται σταθερότητα στα όρια αρκεί η επιβολή των κανόνων να μη φθείρει τη σχέση αγάπης μέσα από συνεχείς συγκρούσεις. 

Μου έτυχε δουλειά ρε παιδάκι μου δε μπορώ.
Να είσαι συνεπής με τις υποσχέσεις σου. Το παιδί έχει μεγάλη ανάγκη να διαπιστώνει ότι υπάρχει μια τάξη στο περιβάλλον του και ότι μπορεί να εμπιστεύεται τους άλλους. Αν δεν τηρείς το λόγο σου το παιδί ζει σε ένα άτακτο περιβάλλον που δεν μπορεί να εμπιστευτεί. Δημιουργούνται μέσα του αισθήματα ανασφάλειας και επιπλέον μαθαίνει να είναι το ίδιο ανεύθυνο. 

Γιαννάκη ο μπαμπάς με απατάει με τη Νονά.
Μην φορτώνεις το παιδί με τα δικά σου προβλήματα. Το παιδί δεν είναι φίλος σου παρά το ότι είναι σημαντικό να έχεις φιλικές σχέσεις μαζί του. Το παιδί δεν ωφελείται με το να μαθαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζεις στις διαπροσωπικές σου σχέσεις και τις επαγγελματικές σου δραστηριότητες. Το κριτήριο για το αν είναι σωστό να πεις κάτι στο παιδί δεν είναι το να ξελαφρώσεις εξωτερικεύοντας αυτό που συμβαίνει μέσα σου αλλά το να ωφεληθεί το παιδί από την επικοινωνία σας. 

Όχι έτσι ρε βλάκα…κοίτα πως το κάνει το κοριτσάκι.
Μη ξεχνάς ότι δεν θα σου άρεσε να συγκρίνουν τις επιδόσεις σου με τις επιδόσεις των άλλων και μάλιστα για να σου υπογραμμίσουν ότι δεν τα καταφέρνεις όσο οι άλλοι. Το παιδί δεν θα βελτιώσει τη συμπεριφορά του μέσα από την σύγκριση, απλά θα μειώσει την εμπιστοσύνη που έχει στον εαυτό του. Μη ξεχνάς ότι κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του χαρίσματα και αξιοποιεί τις δυνατότητές του στο βαθμό που μπορεί. Αντί να συγκρίνω το παιδί μου με άλλα παιδιά είναι προτιμότερο να ενισχύω κάθε φορά αυτό που μπορεί να πετύχει. Στηρίζω τις προσπάθειες του παιδιού χωρίς να περιμένω να ικανοποιήσει τις προσδοκίες μου. 

Μου τη δίνει να το βγάζω βόλτα.
Φρόντισε να παίζει πολύ κάθε μέρα. Δώσε ραντεβού με γονείς που έχουν παιδιά στην ίδια ηλικία με το δικό σου ώστε να συναντηθείτε για να παίξουν. Μην τρέχεις συνεχώς πίσω από το παιδί για να το προσέχεις. Η υπερπροστατευτική σου διάθεση σε κουράζει περισσότερο από τις αταξίες του παιδιού. Πήγαινε το παιδί να παίξει σε χώρους που του παρέχουν κάποια στοιχειώδη ασφάλεια και είναι ειδικά διαμορφωμένοι για παιχνίδι. Αν πας με το παιδί σε κάποιο χώρο που αρέσει μόνο σ' εσένα το πιθανότερο είναι να περάσεις άσχημα. Αν το παιδί δεν μπορέσει να βρει κάποια ενδιαφέρουσα απασχόληση θα σε βασανίσει με τη γκρίνια και τις αταξίες του. 

Ρίξ' του για να μάθει.
Το ξύλο δεν βγήκε από τον παράδεισο. Το ξύλο εκφράζει τη δική μας κόλαση. Συνήθως δεν χτυπάμε για να παιδαγωγήσουμε αλλά για να εκφράσουμε την αναστάτωση και το θυμό μας. Κανείς δεν γίνεται καλύτερος με τη βία. Το ξύλο δεν εμπνέει σεβασμό αλλά φόβο. Ακόμη και όταν είναι αποτελεσματικό έχει πολλές παρενέργειες. Τραυματίζει την αυτοπεποίθηση, διαταράσσει τις προσωπικές σχέσεις, διδάσκει τη βία και όχι τον αυτοέλεγχο. Όταν χτυπήσεις το παιδί προσπάθησε να αποδεχτείς ειρηνικά το λάθος σου. Συγχώρεσε τον εαυτό σου και προσπάθησε να βρεις τρόπους εκφόρτισης και χαλάρωσης. Αν σου έχει γίνει συνήθεια να χτυπάς το παιδί σου και νοιώθεις να μην ελέγχεις τα νεύρα σου αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν βαθύτερες αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσής σου.

Δεν είμαι σωστή μάνα (πατέρας).
Πως είναι δυνατόν να φέρομαι με τόσο άσκημο τρόπο στο παιδί μου ενώ το αγαπώ τόσο πολύ;
Αν συμπεριφέρεσαι με άσχημο τρόπο στο παιδί και δεν μπορείς να συγκρατήσεις τα νεύρα σου. Αν του μιλάς άσχημα, είσαι συνεχώς εκνευρισμένος και έχεις βίαιες εκρήξεις θυμού μη προσπαθείς να αλλάξεις με το ζόρι τη συμπεριφορά σου. Η προσπάθειες σου να συγκρατηθείς θα αποτύχουν και νοιώσεις περισσότερες ενοχές. Για να μην θυμώνεις πρέπει να μπορείς να διαμορφώσεις μια πιο όμορφη καθημερινότητα. Αντί να κατηγορείς τον εαυτό σου χρειάζεται να προσπαθήσεις να αλλάξεις τον τρόπο της ζωής σου. Ίσως χρειάζεται να ξεκουράζεσαι περισσότερο, να βρεις ελεύθερο χρόνο, να βελτιώσεις την επικοινωνία με τον (την) σύζυγο ή να αναζητήσεις νόημα ζωής σε δημιουργικές δραστηριότητες έξω από το σπίτι. Οι ατομικές μας προσπάθειες δεν μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα κάτω από δυσβάσταχτες συνθήκες. Όταν δεν είμαστε ευχαριστημένοι από τη ζωή μας είναι δύσκολο να εφαρμόζουμε τους σωστούς κανόνες της παιδαγωγικής που θα θέλαμε.

Βάλτου πιπέρι στο στόμα.
Το παιδί βρίζει για να προκαλέσει το ενδιαφέρον σου ή γιατί έμαθε να εκφράζει με άσχημες λέξεις τα αρνητικά του αισθήματα. Προσπάθησε να διατηρήσεις την ψυχραιμία σου. Αν κάποτε γέλασες με τη βρισιά που είπε τώρα δεν ωφελεί να θυμώνεις. Μάθε του να χρησιμοποιεί εναλλακτικές λέξεις με ουδέτερο φορτίο ως βρισιές. (π.χ. το λαγό σου, πίσω Κίτσο). Οι βρισιές δεν βλάπτουν τόσο το παιδί όσο οι συνεχείς και έντονες επιπλήξεις. 

Όλο ψέματα λες.
Όταν είναι πολύ μικρό δεν λέει ψέματα με τον τρόπο που το κάνει κάποιος μεγάλος απλά καλλιεργεί τη φαντασία του. Το μικρό παιδί δεν έχει την πρόθεση να αποκρύψει την αλήθεια για να εξαπατήσει τους άλλους. Απλά δυσκολεύεται ακόμη να διαχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Έτσι συχνά δεν λέει τα πράγματα έτσι όπως είναι αλλά έτσι όπως θα ήθελε να είναι ή όπως θα φοβόταν ότι θα μπορούσε να είναι. Εξήγησέ του ευγενικά ότι όταν λέει "ψέματα" οι άλλοι δεν θα το πιστεύουν ακόμη και όταν λέει αλήθεια και δεν θα το εμπιστεύονται. Επιβράβευσέ το όταν λέει την αλήθεια και μην δίνεις προσοχή και ενδιαφέρον στα ψέματα.

Φύγε θα το χαλάσεις. Άσε να το φτιάξω εγώ.
Μη ζητάς από το παιδί να κάνει τα πράγματα όπως εσύ. Χρειάζονται πολλές δοκιμές και πολλά λάθη για να μάθει το παιδί να κάνει κάτι σωστά. Επιβράβευσε την προσπάθεια του παιδιού ακόμα και όταν αποτυγχάνει. Απόφευγε να του λες μη, σταμάτα, όχι, δεν μπορείς, δεν ξέρεις. Ενίσχυσε τις πρωτοβουλίες του. Είναι προτιμότερο να κάνει κάτι με λάθος τρόπο παρά να μην τολμά να δοκιμάσει τις ικανότητές του. Ενώ είναι πιο εύκολο και πιο ασφαλές να κάνεις κάτι από μόνο σου είναι προτιμότερο να ζητήσεις από το παιδί να σε βοηθήσει για να μπορέσεις να το ενισχύσεις.

Δεν είναι καταπληκτικό το καινούργιο μας μωράκι;
Ένα νέο μωρό στην οικογένεια είναι πάντα μια απειλή για το μεγαλύτερο παιδί διότι το εκθρονίζει και γίνεται αυτό το κέντρο της προσοχής των μεγάλων. Σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουμε όλο τον απαραίτητο χρόνο για να καλλιεργήσουμε στο μεγαλύτερο παιδί αισθήματα αγάπης και συμπάθειας για το μωρό που πρόκειται να γεννηθεί. Μετά τη γέννηση του μωρού είναι καλύτερα να αποφεύγουμε τα πολλά καλά λόγια για το μικρό μπροστά στο μεγάλο. Είναι σημαντικό να υπογραμμίζουμε συχνά την αγάπη και την εκτίμησή μας στο μεγαλύτερο παιδί και να το παροτρύνουμε ευγενικά να συμβάλλει ενεργά στην φροντίδα του μωρού. Τέλος θα μας βοηθήσει να έχουμε πάντοτε υπόψη μας ότι το μεγαλύτερο παιδί είναι μεν μεγαλύτερο αλλά δεν προϋποθέτει την ωριμότητα του ενήλικα συνεπώς δεν έχει αυτό την ευθύνη για κάθε σύγκρουση ή αταξία που αφορά και στα δύο παιδιά. 

Σταμάτα να χτυπιέσαι.
Μην το αφήνεις να χτυπιέται δείχνοντας αδιαφορία. Μην το δέρνεις. Μην του κάνεις το χατίρι. Μη ζητάς τη λύση μέσα από επίμονο διάλογο. Μείνε ήρεμος, πάρε το αγκαλιά, πήγαινε το σε ένα ήσυχο μέρος και με αγάπη εξήγησέ του ότι μόλις νιώσει καλύτερα μπορεί να σηκωθεί. Προσπάθησε να καταλάβεις τι έγινε. Εξήγησέ του αργότερα ότι αυτός δεν ήταν ο καλύτερος τρόπος για να διαμαρτύρεται και πως αν επαναληφθεί θα έχει συνέπειες.

Που έχεις το μυαλό σου;
Το παιδί δεν μπορεί να είναι προσεκτικό όποτε εμείς θέλουμε και στο βαθμό που το θέλουμε. Όταν το αναγκάζουμε να κάνει πράγματα που δεν το ενδιαφέρουν είναι φυσικό να μη προσέχει και να αφαιρείται. Συχνά αυτό που είναι σημαντικό για το παιδί είναι ασήμαντο για τους μεγάλους και αυτό που είναι σημαντικό για τους μεγάλους είναι ασήμαντο για το παιδί.

Σταμάτα τα κλάματα.
Είναι φυσικό ένα μικρό παιδί να χρησιμοποιεί το κλάμα σαν όπλο για να πετύχει το στόχο του. Επέτρεψε στο παιδί να κλάψει όσο θέλει. Μην επιμένεις να σταματήσει αμέσως το κλάμα του. Βεβαίωσε το παιδί ότι το αγαπάς. Εξήγησέ του με σαφήνεια ότι δεν πρόκειται να γίνει αυτό που θέλει. Προσπάθησε να του αποσπάσεις την προσοχή με κάτι άλλο που το ενδιαφέρει. Θύμισέ του ότι ενώ είναι αλήθεια ότι το αγαπάς δεν πρόκειται να υποχωρήσεις.

Κάτσε σε ένα μέρος επιτέλους.
Ένα άτακτο παιδί είναι εξίσου καλό με ένα ήσυχο παιδί. Μερικά φυσιολογικά παιδιά αισθάνονται την ανάγκη να είναι συνεχώς σε κίνηση. Δεν επιλέγουν επίτηδες αυτή τη συμπεριφορά αλλά συγκεκριμένες νευρο-ορμονικές λειτουργίες του σώματος σε συνδυασμό με καταπιεστικές συνθήκες του περιβάλλοντος τα εξωθούν στην υπερκινητικότητα. Τα παιδιά αυτά που διαθέτουν περισσή ενεργητικότητα χρειάζονται κατάλληλο χώρο και άφθονο χρόνο για να εκτονωθούν. Είναι μάταιο και ανώφελο να απαιτούμαι από ένα παιδί γεμάτο ζωτικότητα να παραμένει ήσυχο μέσα στο διαμέρισμα. Ενώ συνήθως πιστεύουμε ότι μια έως δύο ώρες παιχνίδι σε ανοιχτό χώρο είναι αρκετό για το παιδί στην πραγματικότητα μια έως δύο ώρες μέσα στο διαμέρισμα, ιδιαίτερα όταν ο καιρός είναι καλός, είναι ήδη πολύ για το παιδί. Το φυσικό περιβάλλον για τον άνθρωπο είναι η φύση και όχι οι στενοί χώροι των διαμερισμάτων.

του Νικήτα Καυκιού  Ψυχολόγος Ερευνητής

ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ; ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΩ;

Ο σίδηρος είναι ένα συστατικό απαραίτητο για την σύνθεση της αιμοσφαιρίνης, η οποία μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες προς τους ιστούς και τα διάφορα όργανα του σώματος και απομακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα.

Το 30% του ολικού σιδήρου περίπου που έχουμε στο σώμα μας βρίσκεται αποθηκευμένο στο συκώτι, το σπλήνα και το μυελό των οστών με τη μορφή ουσιών, όπως φερριτίνη και αιμοσιδηρίνη, προσλαμβάνεται από τον οργανισμό μέσω των τροφών και απορροφάται από το λεπτό έντερο.

Η σιδηροπενική αναιμία είναι η πιο συχνή μορφή αναιμίας. Πλήττει κυρίως νεογνά, παιδιά, εφήβους και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, κυοφορούσες ή μη. Επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 20% των γυναικών, το 50% των εγκύων γυναικών και το 3% των ανδρών δεν έχουν επαρκείς ποσότητες σιδήρου στο σώμα τους.

Η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να εμφανιστεί με διάφορα συμπτώματα όπως:

1.     Ωχρότητα δέρματος

2.     Δύσπνοια

3.     Ταχυκαρδία

4.     Κεφαλαλγία

5.     Ζάλη

6.     Αίσθημα κόπωσης

7.     Ανορεξία

8.     Αδυναμία πνευματικής συγκέντρωσης

9.     Εύθραυστα νύχια

ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ;

Η σιδηροπενική αναιμία προκαλείται όταν ο οργανισμός:

• Δεν προσλαμβάνει επαρκείς ποσότητες σιδήρου είτε γιατί δεν του παρέχεται μέσω της διατροφής είτε γιατί, ακόμη και όταν του παρέχεται, δεν μπορεί να το απορροφήσει εξαιτίας αχλωρυδρίας (δηλαδή αλλαγής στην οξύτητα του στομάχου), γαστρεκτομής ή συνδρόμων δυσαπορρόφησης
• Απώλεια σιδήρου εξαιτίας αυξημένων αναγκών (παιδική ηλικία, εγκυμοσύνη, έμμηνος ρύση)
• Απώλεια σιδήρου εξαιτίας αιμορραγίας που προκαλείται από ασθένεια του πεπτικού (αιμορροΐδες, πεπτικό έλκος, νεοπλάσματα, εκκολπωμάτωση).
• Απώλεια αίματος εξαιτίας αιμορραγίας του εσωτερικού τοιχώματος, που προκαλείται από τη μακροχρόνια λήψη ασπιρίνης και μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ).

Η διατροφή που είναι πλούσια σε σίδηρο είναι  η καλύτερη πρόληψη εναντίον της σιδηροπενικής αναιμίας. 

Τα ακόλουθα τρόφιμα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο:

1.     Συκώτι

2.     Κόκκινο κρέας

3.     Ψάρια

4.     Πουλερικά

5.     Θαλασσινά

6.     Ξηροί καρποί

7.     Όσπρια (φακές, φασόλια)

8.     Αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες, βερίκοκα, δαμάσκηνα)

9.     Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο)

10.  Μαύρο ψωμί

 

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ

1.     Η κατανάλωση καφέ, τσαγιού, κόκκινου κρασιού και των προϊόντων σόγιας πρέπει να περιορίζεται στους ανθρώπους που προσπαθούν να βελτιώσουν την πρόσληψη σιδήρου, αφού έχει βρεθεί ότι περιέχουν κάποια συστατικά (πολυφαινόλες, τανίνες) τα οποία αλληλεπιδρούν με την απορρόφηση και τη διαθεσιμότητά του.

2.     Η βιταμίνη C, το κιτρικό οξύ, η βιταμίνη Β12 πρέπει να καταναλώνονται αφού αποτελούν παράγοντες που συντελούν σημαντικά στην απορροφητικότητα του σιδήρου.

3.     Η ταυτόχρονη κατανάλωση πρωτεϊνούχων τροφίμων με πράσινα φυλλώδη λαχανικά συμβάλλει στην καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου.

4.     Το γάλα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα συμπληρώματα ασβεστίου εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου και για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται όταν κάποιος ακολουθεί μια διατροφή πλούσια σε σίδηρο.

ΒΑΪΚΟΥΣΗ ΕΛΕΝΗ
ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΟΣ-ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΣ
Master Practitioner In Eating Disorders