Δηλητηριάσεις και δηλητήρια

Μανιτάρια

Διακρίνονται τρεις κύριες μορφές δηλητηρίασης:

• Η μουσκαρινική, που οφείλεται στη μουσκαρίνη, η οποία περιέχεται στα μανιτάρια αμανίτης ο μυϊοκτόνος και αμανίτης ο πάνθηρ και εκδηλώνεται με υπνηλία, εφίδρωση, μύση, τρεις έως τέσσερις ώρες μετά την κατάποση. Τα μανιτάρια μπορεί να προκαλέσουν μυδρίαση, διέγερση και ιλίγγους που οφείλονται στην ατροπίνη των μυκήτων. Συνήθως δεν προκαλούν θάνατο.
• Η φαλλοειδική δηλητηρίαση που προκαλείται από τα μανιτάρια αμανίτης ο φαλλοειδής, αμανίτης ο εαρινός και αμανίτης ο κίτριος, και εκδηλώνεται με εμετό, κωλικούς, διάρροια, γενική κατάπτωση, ολιγουρία, πυρετό και κράμπες, 12 περίπου ώρες μετά τη βρώση. Έπειτα από δύο μέρες φαινομενικής βελτίωσης εκδηλώνεται ίκτερος, κυκλοφορικές διαταραχές, κατάρρευση και κώμα. Η δηλητηρίαση προκαλείται από την τοξίνη των αμανιτών και προκαλεί το θάνατο στο 50% των περιπτώσεων.
• Η εντολομική δηλητηρίαση που προκαλείται από τα μανιτάρια εντόλομα το μολυβδόχρωμο, βολέπος ο πελιδνός, αγαρικόν το δυσευτέρον κ.ά. Εκδηλώνεται με εμετό, πόνους στην κοιλιά και διάρροια, λίγες ώρες μετά τη βρώση. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούν δύο μέρες, σπάνια χειροτερεύουν και μερικές φορές οδηγούν στο θάνατο.

Θεραπεία

Η θεραπεία των δηλητηριάσεων από μανιτάρια, εκτός από την πλύση στομάχου που γίνεται στις πρόσφατες δηλητηριάσεις, ποικίλλει ανάλογα με τα είδη των μανιταριών που τις προκάλεσαν, π.χ., ατροπίνη στη μουσκαρινική δηλητηρίαση. Γίνεται επίσης αποκατάσταση της απώλειας του νερού, των αλάτων και των λευκωμάτων και βασική υποστήριξη της αναπνοής και της κυκλοφορίας. Στη φαλλοειδική δηλητηρίαση γίνεται και οροθεραπεία με 120ml αντιφαλλοειδικού ορού του ινστιτούτου Pasteur (Παστέρ).

Δηλητηριώδεις ουσίες

Το δηλητήριο απομακρύνεται με άφθονο νερό, αφού αφαιρεθούν τα ρούχα. Αν το δηλητήριο είναι αέριο, σκόνη, καπνός, σταγονίδια (φωταέριο, υδρόθειο κ.ά.), απομακρύνεται το άτομο από το χώρο. Αν το δηλητήριο έχει ληφθεί από το στόμα, απομακρύνεται με εμετό ή πλύση στομάχου. Η πρόκληση εμετού ή η πλύση στομάχου είναι αποτελεσματική, όταν γίνεται μέσα σε τέσσερις ώρες από τη λήψη και ακόμη έπειτα από 8 έως 15 ώρες, όταν πρόκειται για μαζική λήψη ορισμένων ουσιών, όπως σαλικυκλικά (π.χ., ασπιρίνη), τρικυκλικά (π.χ., Valium), αντικαταθλιπτικά (π.χ., Minitran). Απαγορεύονται η πρόκληση εμετού και η πλύση στομάχου σε περίπτωση κώματος και σπασμών. Η επιτάχυνση της αποβολής του δηλητηρίου γίνεται με αυξημένη διούρηση και αιμοκάθαρση, ανάλογα με τη φύση του δηλητηρίου.

Αντίδοτα

Πρέπει να φροντίσουμε να δώσουμε το κατάλληλο αντίδοτο για το δηλητήριο που έχει επιδράσει στον οργανισμό του ασθενούς. Αν δεν έχουμε πληροφορίες γι' αυτό, καλό θα είναι να ελέγξουμε αν στον περιβάλλοντα χώρο του αρρώστου υπάρχουν δηλητήρια (χάπια). Διαφορετικά χρησιμοποιούμε γενικά αντίδοτα.

Γενικά αντίδοτα

Αν το δηλητήριο είναι αλκαλοειδές, χορηγείται τανίνη ή τσάι ή υπερμαγγανικό κάλιο. Αν το δηλητήριο είναι βαρύ μέταλλο, χορηγείται ασπράδι αβγών και γάλα ή ενεργοποιημένος ζωικός άνθρακας. Το μεικτό ή γενικό αντίδοτο αποτελείται από δύο μέρη ενεργοποιημένου ζωικού άνθρακα, ένα μέρος τανίνης και ένα μέρος διοξειδίου του μαγνησίου (τρεις κουταλιές της σούπας σε ένα ποτήρι νερό). Η δοσολογία αυτή μπορεί να επαναληφθεί, αρκεί να μην ξεπεράσει τη χωρητικότητα του στομάχου. Ως εναλλακτική λύση είναι τρία ποτήρια νερό με μια κουταλιά της σούπας αλεύρι ή πατατάλευρο στο καθένα. Αν το δηλητήριο είναι φαρμακευτική ουσία με κατασταλτική δράση, χρειάζεται διέγερση του νευρικού συστήματος με αντίστοιχα φάρμακα (καφεΐνη, επινεφριδίνη). Σε περίπτωση βλάβης του αναπνευστικού κέντρου, χορηγείται μείγμα οξυγόνου με 5% διοξείδιο του άνθρακα.

Μετρήσεις, είναι το βάρος μας απειλή για τη υγεία μας;

Διαστάσεις επιδημίας έχει πάρει τα τελευταία χρόνια η παχυσαρκία. Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό γιατί το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη διαβήτη, καρδιαγγειακών προβλημάτων, αύξηση της χοληστερόλης, έμφραγμα, υπέρταση, πέτρες στη χολή, οστεοαρθρίτιδα, άπνοια ύπνου και άλλα προβλήματα αναπνοής, κάποια είδη καρκίνου, όπως του στήθους, του ενδομητρίου, το νεφρών και του παχέως εντέρου. Επίσης, η παχυσαρκία σχετίζετε και με επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, υπερτρίχωση, ψυχολογικά προβλήματα όπως κατάθλιψη, αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων καθώς και αυξημένη θνησιμότητα.

Πότε όμως πρέπει να ανησυχήσουμε;
Ένας εύκολος τρόπος για να δούμε αν διατρέχουμε αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με τη παχυσαρκία είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Ο ΔΜΣ μπορεί εύκολα να υπολογιστεί αν διαιρέσουμε το βάρος μας σε κιλά δια το ύψος μας στο τετράγωνο (δηλαδή το ύψος μας επί το ύψος μας). Π.χ. αν ένα άτομο είναι 70 κιλά και έχει ύψος 1,70 μέτρα, ο δείκτης μάζας σώματος του υπολογίζεται διαιρώντας το 70 δια του 1,70 στο τετράγωνο και ισούται με 24. 

Όταν ο ΔΜΣ είναι:

• <18,5>
• 18,5-24,9 τότε το βάρος μας είναι φυσιολογικό και δεν διατρέχουμε κίνδυνο για την υγείας μας
• 25-29,9 είμαστε υπέρβαροι και διατρέχουμε χαμηλό κίνδυνο.
• 30-34,9 έχουμε ήπιου βαθμού παχυσαρκία και διατρέχουμε μέτριο κίνδυνο
• 35-39,9 έχουμε μέτριου βαθμού παχυσαρκία και διατρέχουμε υψηλό κίνδυνο
• 40-45 έχουμε σοβαρού βαθμού παχυσαρκία και διατρέχουμε πολύ υψηλό κίνδυνο.

Δύο άλλες εύκολες μετρήσεις που μπορούμε να κάνουμε και θα μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε τον κίνδυνο που διατρέχουμε για ανάπτυξη προβλημάτων που σχετίζονται με τη παχυσαρκία είναι η περίμετρος της μέσης και ο λόγος της περιμέτρου της μέσης προς τη περιφέρεια.

Όταν η περίμετρος μέσης είναι μεγαλύτερη από 94 cm για τους άνδρες και 80 cm για γυναίκες τότε έχουμε αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη προβλημάτων που σχετίζονται με τη παχυσαρκία, ενώ όταν η περίμετρος μέσης είναι μεγαλύτερη από 102 cm για άνδρες και 88 cm για γυναίκες τότε ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Επίσης πολύ αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη προβλημάτων που σχετίζονται με την παχυσαρκία έχουμε όταν ο λόγος της περιμέτρου της μέσης προς τη περίμετρο της περιφέρειας είναι μεγαλύτερος από 1 για τους άνδρες και 0,8 για τις γυναίκες.

Με τις πιο πάνω μετρήσεις ο καθένας από μας μπορεί πολύ εύκολα και απλά, χρησιμοποιώντας μόνο μια μεζούρα και μια ζυγαριά, να δει αν διατρέχει κίνδυνο για ανάπτυξη προβλημάτων που σχετίζονται με τη παχυσαρκία.

Γράφει η Κουλαπή Λίτσα, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ.

Επικίνδυνη η ασπαρτάμη;

Νέα ερωτηματικά για την ασφάλεια της ασπαρτάμης, του γνωστού γλυκαντικού που χρησιμοποιείται σε χιλιάδες προϊόντα διαίτης, εγείρει έρευνα Ιταλών επιστημόνων σε ποντίκια. Σύμφωνα με την μελέτη του Μοράντο Σοφρίτι από το Κέντρο Έρευνας Καρκίνου Cesare Maltoni της Μπολόνια, οι αρουραίοι που κατανάλωναν ασπαρτάμη, ακόμα και σε μικρότερη από την συνιστώμενη δόση, διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου. Οι επιστήμονες τάισαν με ασπαρτάμη 1.800 τρωκτικά από την ηλικία των οκτώ εβδομάδων και, αφού τα άφησαν να γεράσουν τρία χρόνια και να πεθάνουν από φυσιολογικά αίτια, τα υπέβαλαν σε εξετάσεις. Αν και η μεθοδολογία του πειράματος χαρακτηρίσθηκε ανορθόδοξη, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) ανακοίνωσαν ότι θα εξετάσουν τα νέα δεδομένα. Από την πλευρά τους, οι εταιρείες που παράγουν τη γλυκαντική ουσία υποστηρίζουν πως η επί 20 χρόνια χρήση της από εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές δεν έδωσε την παραμικρή ένδειξη ότι μπορεί να προκαλέσει καρκίνο στους ανθρώπους. Πικρή… γλύκα Όπως κατέδειξε το ιταλικό πείραμα, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Environmental Health Perspectives, τα θηλυκά πειραματόζωα παρουσίασαν ορισμένες μορφές καρκίνου με υψηλή συχνότητα. Συγκεκριμένα, το 20% των θηλυκών εμφάνισε λέμφωμα ή λευχαιμία, συγκριτικά με το 9% στην ομάδα ελέγχου, ενώ τα αρσενικά παρουσίασαν αυτές τις μορφές καρκίνου μόνο σε υψηλότερες δόσεις του γλυκαντικού. Επίσης, στα θηλυκά πειραματόζωα, η συχνότητα καρκίνου αυξήθηκε με δόσεις ασπαρτάμης από 20 έως 500 milligram ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Η εν λόγω μελέτη βασίστηκε σε ένα ανορθόδοξο πειραματικό πρωτόκολλο, καθώς σε τέτοιου είδους έρευνες τα πειραματόζωα θανατώνονται στην ηλικία των δύο ετών, ώστε να διευκολύνεται η στατιστική ανάλυση. Από την άλλη, όμως, αποκαλύπτει περιστατικά καρκίνου σε προχωρημένη ηλικία. Ακόμα και αν τα αποτελέσματα επιβεβαιωθούν, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πώς η ασπαρτάμη θα μπορούσε να προκαλέσει καρκίνο. Άλλωστε, το γλυκαντικό διασπάται σε συστατικά που υπάρχουν φυσικά στις τροφές. Μια εξήγηση είναι ότι ο καρκινογόνος παράγοντας είναι η μεθανόλη, προϊόν της διάσπασης της ασπαρτάμης. Η ασπαρτάμη εγκρίθηκε από την FDΑ το 1981, έπειτα από τη διενέργεια αρκετών μελετών που εξέτασαν τον κίνδυνο καρκίνου. Η EFSA επανεξέτασε την ουσία το 2002, χωρίς να αλλάξει τα αποτελέσματα παλαιότερων εκτιμήσεων, που έδειξαν ότι είναι ασφαλής. Να σημειωθεί πως το ανώτερο όριο ασφάλειας για τον άνθρωπο είναι 40 milligram ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι για να ξεπεράσει κανείς το όριο πρέπει να πιει, την ίδια ημέρα, περισσότερα από 28 κουτάκια αναψυκτικού διαίτης. Σημαντικό είναι να ξέρουμε ότι η ασπαρτάμη διαφορετικά γράφεται στα προϊόντα και ως Ε-951#. ert.gr Συντάκτης: Βαγγέλης Θεοδώρου

Κίνδυνος θανάτου από το άλας!

Μια πολύ αξιόλογη μελέτη που βασίζεται σε έρευνα και παρακολούθηση ασθενών για 25 χρόνια δείχνει ότι τα άτομα που έχουν ευαισθησία στο άλας έχουν τον ίδιο κίνδυνο θανάτου και άλλων επιπλοκών όπως τα άτομα εκείνα που πάσχουν από υπέρταση.

Οι ερευνητές από την ιατρική σχολή του πανεπιστήμιου της Ινδιανάπολης στις ΗΠΑ, άρχισαν πριν 25 χρόνια μια μελέτη για την υπέρταση σε 708 ασθενείς. Από αυτούς 44% ήταν γυναίκες, 40% είχαν αυξημένη αρτηριακή πίεση και 25% ήταν Αφρικανοαμερικανοί. Περίπου 26% του συνόλου είχαν φυσιολογική πίεση αλλά ήσαν ευαίσθητοι στο άλας.

Τα άτομα τα οποία χαρακτηρίσθηκαν ότι ήταν ευαίσθητα στο άλας ήταν αυτά τα οποία όταν τους χορηγήθηκε να πιουν ένα διάλυμα πλούσιο σε άλας και ακολούθως τούς δόθηκε διουρητικό για να αποβάλουν το περιττό άλας, δεν το κατάφεραν.

Βασικά μετρήθηκε η πίεση μετά από την χορήγηση ψηλών ποσοτήτων άλατος. Ακολούθως και μετά την χορήγηση διουρητικών τα άτομα εξετάστηκαν για περίοδο 2 ημερών για να φανεί εάν η πίεση μειωνόταν όπως κανονικά θα αναμενόταν ή εάν τα άτομα ήσαν ευαίσθητα στο άλας και η πίεση τους παρέμενε ψηλή.

Παρακολουθώντας τα άτομα αυτά για 25 χρόνια οι ερευνητές διαπίστωσαν τα εξής σημαντικά συμπεράσματα:

• 123 άτομα από την αρχική ομάδα, περίπου το 21%, πέθαναν από καρδιαγγειακό πρόβλημα ή άλλη αιτία.
• Άτομα τα οποία είχαν φυσιολογική πίεση αρχικά αλλά ήταν ευαίσθητα στο άλας είχαν τον ίδιο κίνδυνο θανάτου όπως αυτά που είχαν ψηλή πίεση από την αρχή
• Τα άτομα τα οποία είχαν φυσιολογική πίεση αρχικά αλλά δεν ήσαν ευαίσθητα στο άλας όπως προσδιορίσθηκε πιο πάνω είχαν σημαντικά λιγότερο κίνδυνο θανάτου
• Επιπλέον διαπίστωσαν για μια ακόμη φορά όπως και άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι παράγοντες κινδύνου όπως ο ψηλός δείκτης μάζας σώματος (που είναι ψηλός στους παχύσαρκους), οι ψηλές μετρήσεις πίεσης συστολικής, διαστολικής ή διαφορικής ( η τελευταία είναι το αποτέλεσμα της διαφοράς μεταξύ συστολικής και διαστολικής) συσχετίζονται και αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο θανάτου

Στην ουσία η ευαισθησία στο άλας αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου ενός ατόμου είτε έχει είτε δεν έχει ψηλή πίεση. Ακόμα η ευαισθησία αυτή αυξάνει το κίνδυνο δημιουργίας παθολογικής υπερτροφίας της αριστερής κοιλίας της καρδίας με επακόλουθο την καρδιακή ανεπάρκεια.

Δυστυχώς το πρόβλημα που υπάρχει εδώ είναι ότι ο δείκτης αυτός, δηλαδή η μέτρηση της ευαισθησίας στο άλας δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να μετρηθεί εύκολα.

Για τους λόγους αυτούς τα άτομα τα οποία έχουν φυσιολογική πίεση πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες για την ημερήσια κατανάλωση άλατος που δεν πρέπει να ξεπερνά τα 2400 χιλιοστόγραμμα νατρίου ημερησίως.

Το πρόβλημα με το σύγχρονο τρόπο ζωής έγκειται στο ότι είναι αρκετά δύσκολο να αποφεύγει κάποιος το άλας. Το άλας το οποίο εμείς προσθέτουμε στο φαγητό αποτελεί λιγότερο από το 10%. Πολλά από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε περιέχουν πολύ άλας, τα φαγητά που μαγειρεύονται ή που τρωμε στα εστιατόρια έχουν επίσης ψηλές ποσότητες άλατος.

Σύμφωνα με αποτελέσματα άλλων ερευνών 58% των ατόμων με ψηλή πίεση είναι ευαίσθητα στο άλας. Επίσης από τα άτομα που έχουν κανονική πίεση 26% είναι και αυτά ευαίσθητα στο άλας διατρέχοντας έτσι αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρδειοαγγειακά επεισόδια εάν έχουν ψηλή κατανάλωση άλατος.

Η μελέτη αυτή δημοσιεύεται στο ιατρικό περιοδικό " Hypertension: Journal of the American Heart Association" στις 16 Φεβρουαρίου 2001.

Το δίδαγμα που προκύπτει από την αξιόλογη αυτή μελέτη είναι ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην κατανάλωση άλατος είτε κάποιος έχει είτε δεν έχει ψηλή πίεση. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγονται θάνατοι οι οποίοι συμβαίνουν μακροχρόνια σε άτομα που είναι ευαίσθητα στο άλας και η αποφυγή του άλατος είναι μια βασική αρχή της καταπολέμησης της ψηλής πίεσης.

Πηγή: American Heart Association

Πόσο επικίνδυνο είναι το άλας στη διατροφή;

Υπάρχει μια σημαντική σχέση μεταξύ του άλατος που περιέχει η διατροφή μας και της ψηλής αρτηριακής πίεσης.

Τα άτομα τα οποία λαμβάνουν μια διατροφή πλούσια σε άλας έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν και να πάσχουν από ψηλή αρτηριακή υπέρταση.

Οι λόγοι για τους οποίους το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) αυξάνει την αρτηριακή πίεση δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητοί. Βασικά είναι το νάτριο που περιέχεται μέσα στο άλας που είναι υπεύθυνο για την υπέρταση που προκαλεί.

Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι καταναλώνουν πολύ περισσότερο άλας από αυτό που πραγματικά χρειάζεται ο οργανισμός τους.

Οι πραγματικές ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού μας σε άλας είναι μόνο 1 γραμμάριο. Αυτό αντιστοιχεί με το ένα πέμπτο του κουταλιού του τσαγιού.

Συστήνεται να μην καταναλώνουμε περισσότερο από 6 γραμμάρια την ημέρα αλλά αναπόφευκτα πολλοί από εμάς και ιδιαίτερα με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τρώμε πολύ περισσότερο.

Τα περισσότερα τρόφιμα ή φαγητά που αγοράζουμε και παίρνουμε σήμερα είναι επεξεργασμένα. Περιέχουν πολλά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται κατά την προετοιμασία τους. Το άλας χρησιμοποιείται σε άφθονες ποσότητες και πολύ συχνά δεν γνωρίζουμε την περιεκτικότητα σε άλας των τροφίμων που καταναλώνουμε.

Έχει υπολογιστεί ότι τα τρία τέταρτα του άλατος που τρώμε προέρχεται από επεξεργασμένα ή έτοιμα φαγητά και άλλα τρόφιμα τα οποία επίσης είναι πολύ πλούσια σε λιπαρές νοσηρές ουσίες.

Είναι σημαντικό να κάνουμε προσπάθειες να μειώσουμε την ποσότητα άλατος που απορροφούμε καθημερινά. Πρέπει να αρχίσουμε προσπαθώντας να μη προσθέτουμε άλας στο φαγητό όταν είμαστε στο τραπέζι.

Στη συνέχεια και αφού αρχίσουμε να συνηθίζουμε τη νέα κατάσταση είναι καλό να μειώνουμε το αλάτι που προστίθεται στο φαγητό κατά το μαγείρεμα. Υπάρχουν άλλα καρυκεύματα, μπαχαρικά και αρωματικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να δώσουν μια πολύ ευχάριστη γεύση στο φαγητό.

Επίσης είναι πολύ σημαντικό να ελέγχουμε την περιεκτικότητα σε άλας των τροφίμων και έτοιμων φαγητών που αγοράζουμε (sodium, sodium chloride, salt και ότι περιέχει αυτές της λέξεις). Διαβάζοντας τις ετικέτες που πρέπει να έχουν τα τρόφιμα που αγοράζουμε, μπορούμε να γνωρίζουμε την περιεκτικότητα τους σε άλας. Σίγουρα πρέπει να προτιμούμε να αγοράζουμε τα προϊόντα εκείνα που είναι φτωχά σε άλας.

Με τις προσπάθειες που θα κάνουμε για να αποφεύγουμε το άλας, θα αντιληφθούμε γρήγορα, σε ένα μήνα περίπου σύμφωνα με τους ειδικούς ότι έχουμε συνηθίσει και μάλιστα είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα μας αρέσουν τα αλατισμένα φαγητά.

Δεν πρέπει να ανησυχούμε ότι πιθανόν να προκύψει σε μας έλλειψη του αναγκαίου άλατος που χρειάζεται ο οργανισμός μας διότι θα παίρνουμε το άλας αυτό από διάφορες πηγές όπως το ψωμί και τα διάφορα άλλα έτοιμα φαγητά και συσκευασμένα τρόφιμα που περιέχουν άλας, τέλος, καλύτερα είναι να προτιμούμε όσο πιο φρέσκα και απλά τρόφιμα γίνεται και αν είναι αναγκαία η προσθήκη τύπου άλατος αυτό θα πρέπει να είναι από μπαχαρικά σαν υποκατάστατο του άλατος.

Πηγή: National Heart, Lung, and Blood Institute

Το σπίτι μας και η υγιεινή

Η υγιεινή του οικιακού περιβάλλοντος μελετάται παγκοσμίως στα πλαίσια της προάσπισης της Δημόσιας Υγείας και της πρόληψης των λοιμώξεων.

Οι οικιακές λοιμώξεις και ιδιαίτερα οι τροφιμογενείς, αποτελούν σοβαρό κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα σε μια χώρα. Εξετάζονται οι κοινοί παράγοντες και οι κοινές συνήθειες των ανθρώπων που ευθύνονται για τις πηγές των οικιακών λοιμώξεων. Συμπεραίνεται ότι, παρά τις διαφορές που υπάρχουν στην συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής της κάθε οικογένειας, επιδρούν κοινοί παράγοντες, οι οποίοι είναι δυνατόν να ελεχθούν με κοινούς κανόνες υγιεινής. Εισαγωγή Σύμφωνα με την Π.Ο.Υ., υγεία είναι η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας του ανθρώπου. Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου, σύμφωνα με το Σύνταγμά μας και η γνώση των εχθρών της υγείας είναι απαραίτητη για τη λήψη μέτρων προστασίας της. Βασικός εχθρός της υγείας είναι οι ζωντανοί λοιμογόνοι παράγοντες και τα τοξικά τους προϊόντα. Οι ζωντανοί αυτοί λοιμογόνοι παράγοντες ζουν στο περιβάλλον μας, το φυσικό όπως είναι ο ατμοσφαιρικός αέρας, το έδαφος, το νερό κ.λ.π., καθώς και το κοινωνικό περιβάλλον μας όπως είναι η κατοικία μας, ο χώρος εργασίας και ψυχαγωγίας κ.λ.π. Αν και καμία κατοικία και κανένα νοικοκυριό δεν μοιάζει με το άλλο, ωστόσο υπάρχουν στοιχεία γενικά που μπορούν να μελετηθούν σε μια προσπάθεια ταξινόμησης και ελέγχου των λοιμώξεων στο οικιακό περιβάλλον. Στην προσπάθεια αυτή έχει αρχίσει μια συνεχώς αυξανόμενη ερευνητική διαδρομή στις διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες και τις Η.Π.Α. που αφορά: Α) Στις τροφιμογενείς λοιμώξεις Β) Στην ατομική φροντίδα του ανθρώπου Γ) Στην κατασκευή - συντήρηση των κτιρίων Δ) Στις συνθήκες κλιματισμού Ε) Στην ποιότητα του νερού ΣΤ) Στα κατοικίδια ζώα Οι τριφιμογενείς λοιμώξεις: Είναι οι συχνότερες λοιμώξες που μπορούν να συμβούν σ’ ένα νοικοκυριό και κατέχουν ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό στις στατιστικές της διεθνούς βιβλιογραφίας (1,2). Αίτια που δυνατόν να ευθύνονται για τις τροφιμογενείς λοιμώξεις είναι: ¨. Η ετοιμασία του φαγητού 2. Η συντήρηση και φύλαξή του 3. Η καθαριότητα των οικιακών σκευών και 4. Οι διαιτητικές συνήθειες του ατόμου.

Μικροοργανισμοί που ενέρχονται στις τροφιμογενείς λοιμώξεις είναι: 1. οι Σαλμονέλες και οι Σιγκέλες 2. το Καμπυλοβακτηρίδιο 3. το Εντεροπαθογόνο Κολοβακτηρίδιο 4. τα αναερόβια Κλωστηρίδια 5. Εντεροπαθογόνα στελέχη σταφυλόκοκκου 6. Διάφοροι Ιοί με κύριο αντιπρόσωπο τον Rotavirus 7. Διάφορα Παράσιτα και Σκώληκες Η Π.Ο.Υ. εκτιμά ότι από τις τροφιμογενείς λοιμώξεις που συμβαίνουν στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, μόνο ένα 10% δηλώνεται (WHO 1992) και είναι αυτές με τα εντονότερα κλινικά συμπτώματα που συνήθως αφορούν σε ευαίσθητους οργανισμούς, όπως είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι ανοσοκαταστελμένοι. Από τις δηλωμένες αυτές λοιμώξεις ένα ποσοστό 50-80% συμβαίνει στο σπίτι. Το κόστος περίθαλψης τέτοιων περιστατικών φαίνεται να είναι πολύ υψηλό, από μελέτες που έχουν γίνει στις Η.Π.Α. και στη Μ.Βρετανία, ώστε να τα αναδεικνύουν σαν ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα. Η άγνοια των καταναλωτών είναι ένας σημαντικότερος παράγοντας στις τροφιμογενείς λοιμώξεις. Μόνο το 30% γνωρίζει τους κινδύνους από τη φύλαξη ορισμένων φαγητών στη θερμοκρασία δωματίου, όπως και τους κινδύνους από τη μόλυνση μεταξύ ωμών και μαγειρεμένων φαγητών. Μόλις το 10% γνωρίζει τη σωστή θερμοκρασία του οικιακού καταψύκτη και τον κίνδυνο μόλυνσης χεριών, σφουγγαριών και επιφανιών από το χειρισμό κατεψυγμένων προϊόντων. Επίσης δεν είναι πολύ γνωστό ότι η κατανάλωση φρέσκων λαχανικών και φρούτων μπορεί να οδηγήσει σε λοίμωξη από τη μόλυνση τους κατά το ξεφλούδισμα, ή ότι τα μπαχαρικά πιθανόν να είναι μολυσμένα και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται «ωμά»... Η ατομική φροντίδα του ανθρώπου: Ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να είναι πηγή μόλυνσης. Η κοπρανοστοματική μετάδοση των διαφόρων μικροοργανισμών είναι συνήθης επειδή τα χέρια δεν πλένονται. Σιγκέλες, Σαλμονέλες, Καμπυλοβακτηρίδιο και Rοta ιοί είναι μερικοί μικροοργανισμοί που έχουν μελετηθεί(3). Άνθρωποι μολυσμένοι από Rota ιό συχνά ασυμπτωματικοί, αποβάλλουν τους ιούς στο περιβάλλον με τα κόπρανα, σε μεγάλο αριθμό και για 5 τουλάχιστον ημέρες, οι δε ιοί έχουν μεγάλη δυνατότητα επιβίωσης στο περιβάλλον. Επίσης είναι αποδεδειγμένο από μελέτες ότι αν έχει μολυνθεί με Σαλμονέλα ένα μέλος μιας οικογένειας, τότε θα μολυνθεί οπωσδήποτε το 1/3 τουλάχιστον των υπολοίπων μελών που ζουν στην ίδια κατοικία(3). Η λοιπή σωματική καθαριότητα του ανθρώπου είναι γνωστή φυσική ανάγκη, όπως και η καθαριότητα των ρούχων που φορά. Σωστή ένδυση και καθαρός ρουχισμός εξασφαλίζουν υγεία και ευεξία. Η σωματική καθαριότητα μειώνει το μικροβιακό φορτίο και τις διάφορες πιθανόν τοξικές ή αλλεργιογόνες ουσίες στο δέρμα, με αποφυγή της κακής χρήσης αντισηπτικών που φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή την καταστροφή της φυσιολογικής χλωρίδας του δέρματος και των βλεννογόνων του ανθρώπου. Το πλύσιμο των ρούχων απαιτεί την απομάκρυνση του ρίπους και των υπαρχόντων μικροοργανισμών με σωστή θερμοκρασία του νερού και απορρυπαντικό, λευκαντικό και μαλακτικό. Το μαλακτικό, εκτός από την δράση του στην υφή του υφάσματος, έχει την ιδιότητα λόγω επηρεασμού του ΡΗ, να μειώνει τον αριθμό των μικροβίων κατά τρεις λογαρίθμους. Η κατοικία: Μέσα στο σπίτι υπάρχουν δύο κύριες πηγές μόλυνσης που αφορούν στο κτίριο: 1. Οι ξηρές περιοχές όπως είναι τα δάπεδα, οι τοίχοι, τα έπιπλα, τα υφάσματα (κουρτίνες-στόφες-κλινοσκεπάσματα-ρούχα). 2. Οι υγρές περιοχές όπως το μπάνιο, η τουαλέτα, ο νεροχύτης και όλο το σύστημα αποχέτευσης του σπιτιού. Για τις ξηρές περιοχές έχει μελετηθεί ότι οι μικροοργανισμοί που τις αποικίζουν επιβιώνουν για τέσσερις συνήθως ώρες και σε ορισμένες περιπτώσεις για περισσότερες από εικοσιτέσσερις ώρες. Για τις υγρές περιοχές ο χρόνος επιβίωσης είναι πολύ μεγαλύτερος όπως και η ποικιλία των μικροοργανισμών (4). Περιοχές με τη συχνότερη απομόνωση εντεροβακτηριακών είναι το νερό της τουαλέτας, σωλήνες αποχέτευσης σχήματος U, νεροχύτες, τα πανιά και τα σφουγγάρια για τα πιάτα και οι σφουγγαρίστρες (5). Ψευδομονάδες βρέθηκαν συχνότερα στα πατώματα (ξηρές περιοχές) δείχνοντας την ευκαιριακή τους παρουσία, αφού ως γνωστόν αγαπούν τα υγρά μέρη. Βρέθηκαν όμως και στο μπάνιο και στις κουζίνες. Από τους κόκκους, οι Στρεπτόκοκκοι απομονώνονται τόσο από τις υγρές περιοχές όσο και από τα πατώματα και τα χαλιά, ενώ ο παθογόνος σταφυλόκοκκος βρίσκεται κυρίως στις επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με τα χέρια, όπως στις πετσέτες, στις βρύσες, στην τουαλέτα, καθώς και στα κλινοσκεπάσματα.

Οι περιοχές του σπιτιού, ανάλογα με το μέγεθος της μόλυνσης, διαιρούνται σε: 1. αποθήκες - reservoirs μικροβίων (λεκάνη τουαλέτας, σωλήνες U...) 2. αποθήκες υπεύθυνες για τη διασπορά των μικροβίων-reservoirs/disseminators (εργαλεία καθαρισμού, πανιά, σφουγγάρια, αντικείμενα του λουτρού...). Τα εντεροβακτηριακά μπορούν να φθάσουν σε πληθυσμούς 102-106 cfu/cm2 υφάσματος. 3. περιοχές που έρχονται σε επαφή με χέρια ή τρόφιμα (επιφάνειες κουζίνας, στρόφιγγες, λαβές...) και 4. λοιπές περιοχές (πατώματα, τοίχοι...)(6). Τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουν μειωθεί οι ώρες που αφιερώνονται στον καθαρισμό του σπιτιού από εικοσιπέντε εβδομαδιαίως σε λιγότερο από δεκαπέντε ώρες, λόγω αλλαγής του τρόπου ζωής και απασχόλησης της γυναίκας. Οι συνθήκες αερισμού και κλιματισμού: Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας για την υπόθεση των οικιακών λοιμώξεων. Η ηλιακή ενέργεια και ο καθαρός αέρας βοηθούν στη μείωση του μικροβιακού φορτίου του οικιακού περιβάλλοντος. Η θέρμανση και η ψύξη με τεχνικά μέσα, που κάθε μέρα μπαίνει και πιό πολύ στη ζωή μας, μπορεί να επηρεάσει την επιβίωση παθογόνων μικροοργανισμών. Είναι γνωστό το σύνδρομο του «άρρωστου κτιρίου» όπου ο αέρας μέσα στο οικοδόμημα δυνατόν να περιέχει μικρόβια παθογόνα και μύκητες. Η λεγιωνέλλα είναι το κατ’ εξοχήν μικρόβιο που βρίσκει φιλικό το περιβάλλον του κλιματιστικού μηχανήματος. Γενικά απαιτούνται να γίνουν μελέτες στην επίδραση της υγρασίας και θερμοκρασίας του σπιτιού στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου (7). Η ποιότητα του νερού: Το νερό χρησιμοποιείται ως: 1. πόσιμο 2. για τη σωματική καθαριότητα 3. για την οικιακή χρήση 4. και αλλού, όπως στη γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, σε ξενοδοχεία, νοσοκομεία, σχολεία... Μόνο το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού απολαμβάνει τρεχούμενο νερό στο σπίτι του. Ακόμη και σ’ αυτό το μικρό ποσοστό, αν το σύστημα υδροδότησης δεν λειτουργεί σωστά με σταθερή πίεση, μπορεί να μολυνθεί με παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως οι Σαλμονέλες ή και οι Λεγιωνέλες. Επίσης έχουν αναφερθεί Άτυπα Μυκοβακτηρίδια στο νερό, με μεγάλη λοιμογόνο δράση. Συνολικά το νερό ευθύνεται για το 80% των λοιμώξεων. Η χλωρίωση του νερού έχει εφαρμοσθεί για τη μείωση του μικροβιακού του φορτίου, έχει όμως ενοχοποιηθεί για τη γένεση καρκινογόνων υποπροϊόντων. Για το λόγο αυτό υπάρχει τάση αντικατάστασης με άλλα απολυμαντικά, των οποίων η αποτελεσματικότητα όμως συζητείται. Τα φίλτρα νερού που χρησιμοποιούνται σήμερα στα νοικοκυριά και αυτά συζητούνται ως προς την επιτυχή απομάκρυνση των μικροοργανισμών. Τα κατοικίδια ζώα: Ο άνθρωπος συμβιώνει με διάφορα ζώα «συντροφιάς». Η συνήθειά του αυτή εκτός από την ευχαρίστηση της παρέας, εγκυμονεί και κάποιους σοβαρούς κινδύνους, διότι πολλά κατοικίδια ζώα, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, αποτελούν δεξαμενές-reservoirs λοιμογόνων παραγόντων. Οι σκύλοι και οι γάτες είναι δεξαμενές του καμπυλοβακτηριδίου, οι χελωνίτσες, τα χαμστεράκια και τα χρυσόψαρα της σαλμονέλας (3). Η τοξοπλάσμωση και η κρυπτοσποριδίαση είναι ζωονόσοι ιδιαίτερα σοβαρές για ένα σπίτι με ανοσοκαταστελμένο άνθρωπο. Εκτός από τα ζώα συντροφιάς, μέσα στο σπίτι μας συμβιώνουμε άθελά μας και με διάφορα αρθρόποδα, τα οποία όπως γνωρίζουμε είναι διάμεσοι ξενιστές μικροοργανισμών ή παράγουν αλλεργιογόνες ουσίες στο σώμα τους. Η σωστή συντήρηση του οικοδομήματος και η καθαριότητα του χώρου αποθαρρύνουν αυτή την συγκατοίκηση. Κανόνες υγιεινής στο σπίτι: Όσο κι αν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, εν τούτοις υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες που μπορεί κάθε άνθρωπος να ξέρει και να ακολουθεί, ώστε να προστατεύει κατά το δυνατόν την υγεία του. Οι κανόνες αυτοί μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: 1. Στους κανόνες που αφορούν το άψυχο περιβάλλον 2. Στους κανόνες για τα τρόφιμα και 3. Στις τακτικές που αφορούν στην ατομική υγιεινή. Άψυχο περιβάλλον: α) Αποθήκες μικροβίων, όπως οι τουαλέτες και οι σωλήνες U. Aρκεί συχνός καθαρισμός τους. Αν στο σπίτι κατοικεί ανοσοκαταστελμένο άτομο τότε χρειάζεται και απολυμαντικό. β) Αποθήκες - πηγές διασποράς μικροβίων, όπως τα διάφορα υφάσματα, τα σφουγγάρια και οι κουβάδες καθαρισμού. Χρειάζεται να πλένονται (οι πετσέτες στους 60οC) και να στεγνώνουν το ταχύτερο δυνατόν. Οι σφουγγαρίστρες πρέπει να απολυμαίνονται αν έλθουν σε επαφή με οργανικά υγρά όπως εμετό ή κόπρανα κ.λ.π. γ) Επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με τα χέρια, όπως λαβές, στρόφιγγες το χερούλι του ψυγείου ή το καπάκι της λεκάνης και με τα τρόφιμα, όπως ο νεροχύτης, ο πάγκος της κουζίνας, τα σκεύη της κουζίνας. Απαραίτητα πρέπει να γίνεται απολύμανση με ζεστό νερό - απορριπαντικό - απολυμαντικό, κάθε φορά που έρχονται σε επαφή με το μολυσμένο υλικό. Μετά τον καθαρισμό απαιτείται γρήγορο στέγνωμα. Τρόφιμα: α) Στην ετοιμασία του φαγητού: Χρειάζεται άμεση απολύμανση όπου έχει ακουμπήσει ωμό πουλερικό, κρέας, ψάρι ή αυγό, να μην έλθει σε επαφή η ωμή με την μαγειρεμένη τροφή και να προτιμάται το χαρτί κουζίνας από τα πανιά και τις πετσέτες. β) Κατά το μαγείρεμα: Η επίδραση της θερμότητας να είναι επαρκής για την καταστροφή της σαλμονέλας, του καμπυλομπάκτερ, της λιστέρας και του εντεροπαθογόνου Ε. Coli, ώστε να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των μικροβίων και να μην απειλεί την υγεία μας. Στο μαγείρεμα του κρέατος θα πρέπει στο κέντρο του η θερμοκρασία να είναι 70οC για δύο τουλάχιστον λεπτά. γ) Για τη φύλαξη των τροφών πρέπει να θυμόμαστε ότι τις διατηρούμε για περιορισμένο χρόνο στη συντήρηση του ψυγείου, στους 7-4ο, επιδιώνκοντας να εμποδίσουμε τον πολλαπλασιαμό των μικροβίων. Για την κατάψυξη έχουμε -18οC και η ψύξη των τροφίμων πρέπει να γίνεται ταχέως, ώστε ο αριθμός των μικροβίων να παραμείνει σε ασφαλές για την υγεία μας επίπεδο. Ατομική υγιεινή: Το καλυπτήριο σύστημά μας πρέπει να παραμένει στην ισορροπία του καθαρό και υγιές για να μας προστατεύει. Ολόκληρο το σώμα μας αλλά κυρίως τα χέρια μας οφείλουμε να τα έχουμε συνεχώς και σχολαστικά καθαρά. Επίσης τα ατομικά μας αντικείμενα, οι πετσέτες μας, η οδοντόβουρτσά μας, η κτένα μας πρέπει να είναι φροντισμένα και ατομικά. Συμπεράσματα: Οι λοιμώξεις στο σπίτι είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό και σοβαρό, αλλά και προβλέψιμο. Αρκεί η τήρηση μερικών βασικών κανόνων για τη μείωση του προβλήματος. Σήμερα υπάρχει η τάση εφαρμογής των λεγονένων Βιοκτόνων ουσιών για την καταπολέμηση των διαφόρων «οικιακών» μικροοργανισμών, όμως το θέμα συνεχώς μελετάται, γιατί στην προσπάθεια μας να ζήσουμε ανετότερα καταπολεμώντας τους μικροοργανισμούς βρισκόμαστε μπροστά στην εκπληκτική διαπίστωση ότι δεν τα έχουμε καταφέρει και τόσο καλά ακόμη... Bιβλιογραφία: 1. HOOGENBOOM-VERDEGAAL A.M.M.: Sentinel and community studies to survey food-borne infections. Proceedings of Third World Congress on food-born infections and intoxications 1992, p.67. 2. SOCKETT P.N.: Food-borne disease statistics Europo and North America. Encyclopedia of Food sience, Food technology and Nutrition, 1993, London: Academic press, p. 2023-2031. 3. SCOTT E.: Food-borne disease and other hygiene issues in the home. J. Appl. Bacter. 1996, 80: 5-9. 4. SCOTT E., BROOMFIELD S.: The survival and transfer of microbial contamination via cloths, hands and utensils. J. Appl. Bacteriol. 1990, 68: 271-278. 5. SCOTTE E., BLOOMFIELD S., BARLOW C.G.: An investigation of microbial contramination in the home. J. Hygiene Cambridge 1982, 89: 279-293. 6. BLOOMFIELD S., SCOTT E.: Cross contamination and domestic environment and the role of chemical disinfectants. J. Appl. Microb. 1997, 83: 1-9. 7. Γ. ΒΡΥΩΝΗΣ, Ε. ΒΟΓΙΑΤΖΑΚΗΣ: Οικιακές λοιμώξεις και υγιεινή στο σπίτι. Δελτίο Ελλην. Μικροβ. Εταιρίας 1999, 44(6): 562-572.