Οστεοπόρωση 2008: Οι Νέες Διατροφικές Οδηγίες

Πολύ πρόσφατα, το Αμερικανικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης εξέδωσε τις ανανεωμένες οδηγίες για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης στους άντρες 50 ετών και άνω αλλά και στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Οι προηγούμενες οδηγίες είχαν εκδοθεί το 1997 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Οστεοπόρωσης και Νόσων των Οστών που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Διεθνής Οργανισμός Οστεοπόρωσης.

Η οστεοπόρωση χαρακτηρίζεται και ως ‘σιωπηλή νόσος’ επειδή η εξέλιξή της είναι πολύ αργή και ασυμπτωματική, ενώ γίνεται πλέον έκδηλη με το πρώτο οστεοπορωτικό κάταγμα. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του αμερικανικού ιδρύματος για την οστεοπόρωση Bess Dawson–Hughes, από το πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης: ‘η πρόληψη, η ανίχνευση και η αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης θα πρέπει να αποτελεί κυρίαρχο στόχο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας’.

Πρόληψη Η οστεοπόρωση μπορεί να προληφθεί με την υιοθέτηση κατάλληλων υγιεινών διαιτητικών συνηθειών αλλά και με συστηματική σωματική δραστηριότητα. Χαρακτηριστική σε αυτό το σημείο είναι η παρατήρηση πως στους ασθενείς δεν δίνεται απαραίτητη πληροφόρηση σε σχέση με το πώς μπορεί να προληφθεί η ασθένεια. Επίσης, σύμφωνα με το πόρισμα των κατευθυντήριων οδηγιών, πολλοί ασθενείς δεν έχουν καν την τύχη να τους γίνει εκτίμηση του οστεοπορωτικού κινδύνου που διατρέχουν πριν ακόμα εκδηλωθεί το οστεοπορωτικό κάταγμα.

Η πρόληψη της οστεοπόρωσης ξεκινά από την παιδική ηλικία. Τουλάχιστον το μισό από το ασβέστιο του ενήλικου ατόμου καθορίζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας με μεγαλύτερους ρυθμούς προσαύξησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της παιδικής ηλικίας και των πρώτων χρόνων της εφηβικής. Οι κρίσιμες ηλικίες στις οποίες η οστική μάζα προσεγγίζει τις μέγιστες τιμές είναι αυτές των 11 έως 14 ετών στα κορίτσια και 13 έως 17 ετών στα αγόρια.

Πλούσια διατροφή λοιπόν σε ασβέστιο, φρούτα και λαχανικά και όχι αντικατάσταση του γάλακτος από αναψυκτικά και αλκοολούχα ποτά πρέπει να αποτελεί τον οδηγό των γονέων και των παιδιών. Πόσο όμως ασβέστιο είναι αρκετό; Οι συστάσεις ανά χώρα και ηλικιακή ομάδα ποικίλουν και κυμαίνονται από τα 500 mg ημερησίως στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι και τα 1300 mg ημερησίως στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το γάλα θεωρείται σαν σημείο αναφοράς στις μελέτες λόγω της ψηλής περιεκτικότητας του σε ασβέστιο και φωσφόρο (σε ισορροπία 1:1) καθώς επίσης, και λόγω της περιεκτικότητας του σε λακτόζη και καζεινικά φωσφοπεπτίδια, τα οποία ενισχύουν την απορρόφηση του ασβεστίου και τη διατήρηση του. Επιπρόσθετα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν περιέχουν ουσίες που να παρεμποδίζουν την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο.

Σύμφωνα με τον Βρετανικό Σύνδεσμο Διαιτολόγων παιδιά άνω των 2 χρονών μπορούν να παίρνουν ημι-άπαχο γάλα (ελαφρύ) και παιδιά άνω των 5 χρονών μπορούν να παίρνουν άπαχο γάλα και σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Διαιτολόγων παιδιά άνω των 2 χρονών μπορούν να παίρνουν άπαχο γάλα. Το ημι-άπαχο και άπαχο γάλα περιέχουν την ίδια ποσότητα ασβεστίου.

Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η λακτόζη βοηθά σημαντικά στην απορρόφηση του ασβεστίου, παρατείνει την παθητική (μη εξαρτώμενη από τη Βιτ. Δ) απορρόφηση του ασβεστίου από τον ειλεό και η έλλειψη της λακτάσης (το ένζυμο που είναι υπεύθυνο για την διάσπαση της λακτόζης) δεν παρεμποδίζει την απορρόφηση του. Επίσης, το ασβέστιο από το γιαούρτι, όπου η λακτόζη είναι μερικώς υδρολυμένη και από τα τυριά που δεν περιέχουν λακτόζη, απορροφάται το ίδιο αποτελεσματικά όπως και συμβαίνει στο γάλα.

Για επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D επιβάλλεται η έκθεση στον ήλιο, ιδιαίτερα σε μια μεσογειακή χώρα σαν τη δική μας. Τα παιδιά πρέπει να βγαίνουν στις γειτονιές να παίζουν και όχι να εγκλωβίζονται συνέχεια σε επιτραπέζιους και ηλεκτρονικούς τρόπους ψυχαγωγίας. Το σχολείο και η πολιτεία επίσης μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλία για να ωθήσουν τους νέους σε ψυχαγωγικές εκδηλώσεις που εμπεριέχουν έντονη σωματική δραστηριότητα. Με το παιχνίδι στη γειτονιά ή σε άλλους εξωτερικούς χώρους τα παιδιά θα εξασφαλίσουν έκθεση στο ηλιακό φως, σωματική δραστηριότητα (απαραίτητος παράγοντας για αύξηση της οστικής μάζας) και καλύτερη ψυχολογία.

Τρίτη ηλικία Από την άλλη πλευρά, οι ηλικιωμένοι είναι αυτοί που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για ένα οστεοπορωτικό κάταγμα. Χαρακτηριστικό επίσης είναι πως τα άτομα με χαμηλό βάρος και δείκτη μάζας σώματος (BMI) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγμα. Για παράδειγμα, ένα άτομο με BMI 20 έχει διπλάσιο κίνδυνο οστεοπορωτικού κατάγματος από ένα άλλο με BMI 25. Η παρατήρηση αυτή δε θα πρέπει να παρερμηνευθεί και να θεωρήσει κάποιος πως με το να είναι παχύσαρκος είναι προστατευμένος έναντι των οστεοπορωτικών καταγμάτων σε σχέση με κάποιον που έχει φυσιολογικό βάρος.

Μετά την ηλικία των 65 ετών λοιπόν, παρατηρείται έλλειψη ασβεστίου, πρωτεΐνης και βιταμίνης Δ στους ανθρώπους των ηλικιών αυτών. Μια διατροφή πλούσια σε ασβέστιο και βιταμίνη Δ με την κατάλληλη συμπληρωματική χορήγηση ασβεστίου και βιταμίνης Δ μποροεί να μειώσει τον κίνδυνο πτώσης, εφόσον η ημερήσια δόση βιταμίνης Δ ξεπερνά τις 700 διεθνείς μονάδες (IU) και του ασβεστίου τα 1000 μιλιγραμμάρια (mg) την ημέρα. Παρόλα αυτά η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου θα πρέπει να σχεδιάζεται προσεκτικά και αν οι ανάγκες καλύπτονται μόνο από τη διατροφή θα πρέπει να αποφεύγεται.

Οι ασθενείς με οστεοπόρωση θα πρέπει επίσης να λαμβάνουν από τη διατροφή τους 1 γραμμάριο πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους ημερησίως. Η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να μειώσει τις συνέπειες ενός οστεοπορωτικού κατάγματος, όπως για παράδειγμα την αναιμία που πολλές φορές παρατηρείται. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται επιπρόσθετα ο χρόνος νοσηλείας των ασθενών αυτών. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ επίσης έχει συνδεθεί με κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγμα και η σχέση μάλιστα φαίνεται να είναι δοσοεξαρτώμενη. Όταν η κατανάλωση είναι περίπου 2 μονάδες αλκοόλ ημερησίως, ο κίνδυνος δεν είναι αυξημένος. Αντίθετα, πολλές μελέτες δείχνουν πως ο κίνδυνος μειώνεται σε αυτά τα επίπεδα κατανάλωσης. Ποσότητες όμως μεγαλύτερες των 3 μονάδων αυξάνουν τον κίνδυνο κατάγματος με δοσοεξαρτώμενο τρόπο. Οι ασθενείς μπορούν να συμβουλεύονται τον διαιτολόγο τους ή τον γιατρό τους για το πώς μπορούν να πετύχουν τους προαναφερθέντες διατροφικούς στόχους.

Ανακεφαλαιώνοντας, θα πρέπει να επισημανθεί πως κοιτώντας μέσα από το διατροφική θεώρηση της νόσου, θα πρέπει να καλλιεργηθεί αρχικά στα παιδιά η έννοια της σωστής διατροφής. Αυτό μπορεί να γίνει τόσο από το οικογενειακό όσο και από το σχολικό περιβάλλον. Τόσο στα παιδιά όσο και σε αυτούς που διατρέχουν κίνδυνο ή στους ήδη ασθενείς να δίνεται η συμβουλή για επαρκή πρόσληψη διαιτητικής ποσότητας ασβεστίου, βιταμίνης D, πρωτεΐνης, φρούτων και λαχανικών τα οποία είναι πλούσια σε βιταμίνη Κ. Αν όλα αυτά συνδυαστούν και με επαρκή επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, τότε μπορούμε να αναμένουμε μειωμένους ρυθμούς εμφάνισης οστεοπορωτικών καταγμάτων.

Πηγή: Αμερικανικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης Συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις ασβεστίου Παιδιά 4-8 ετών 800 mg/day Έφηβοι 9-18 ετών 1300 mg/day Γυναίκες προεμμην. <50> Εμμηνοπαυσιακές ή >50 ετών 1500 mg/day Άνδρες 18-50 ετών 1000 mg/day Άνδρες >50 ετών 1200 mg/day Έγκυες ή θηλάζουσες >18 ετών 1000 mg/day Έγκυες ή θηλάζουσες <18>1300 mg/day Σημείο Αναφοράς – 1φλ γάλα ~300mg Ca Διατροφικές πηγές ασβεστίου 300 mg Ασβεστίου εμπεριέχονται σε: 1 φλ. γάλα (240 ml) ή σε 1 γιαούρτι - (200 γρ.) ή σε 30γρ. παρμεζάνα ή σε 60 γρ. τυρί Φέτα ή σε 7 μικρές σαρδέλες ή σε 5 φλ. μπρόκολο βρασμένο ή σε 3 ½ φλ. λάχανο ή σε 1 και 1/3 φλ. σπανάκι βρ. ή σε 3 ½ φλ. αμύγδαλα ή σε 2 K σούπας σπόρους σησάμι Για τον Σύνδεσμο Ελένη Ανδρέου Κλινική Διαιτολόγος Πρόεδρος

Θάλεια Αβρααμ Κλινική Διαιτολόγος Γραμματέας