Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και διατροφή

Με τον όρο πολυκυστικές ωοθήκες περιγράφουμε εκείνες τις ωοθήκες που περιέχουν πολλές μικρές κύστεις, οι οποίες συνήθως δεν ξεπερνούν τα 8 mm σε μέγεθος και εντοπίζονται τις πιο πολλές φορές ακριβώς κάτω από την επιφάνεια της ωοθήκης. Οι μικρές αυτές κύστεις είναι ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια, αλλά, λόγω ορμονικών διαταραχών, τα ωοθυλάκια αυτά δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως και παρουσιάζουν στασιμότητα στην πορεία εξέλιξής τους. Οι πολυκυστικές ωοθήκες είναι συχνές στις γυναίκες και απαντώνται περίπου στο 20-30% των γυναικών. Πρόκειται για συχνή διαταραχή που απαντάται στο 10-15% των γυναικών.

Τα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλωθούν στο πλαίσιο του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών είναι τα εξής:
• Διαταραχές περιόδου
• Διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας και προβλήματα γονιμότητας
• Αυξημένη τριχοφυΐα και προβλήματα ακμής
• Πρόσληψη βάρους και δυσκολία στην απώλεια βάρους
• Κατάθλιψη και εναλλαγές διάθεσης

Περίπου το 50% των γυναικών που πάσχουν από το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι παχύσαρκες και, μάλιστα, η συσσώρευση λίπους εμφανίζεται στην περιφέρεια της κοιλιάς. Η παρουσία αυξημένης ινσουλίνης στο αίμα (υπερινσουλιναιμία) καθιστά ευκολότερη την αποθήκευση του λίπους, ενώ δυσκολεύει την καύση του (λιπόλυση). Ακόμα και όταν το βάρος της γυναίκας είναι φυσιολογικό, παρατηρείται περίσσεια λιπώδους ιστού στην κοιλιακή χώρα. Η αύξηση του βάρους αρχικά γίνεται σταδιακά και, αρκετές φορές, συνεχίζεται ραγδαία, χωρίς να έχουν μεσολαβήσει αλλαγές στη διατροφή της γυναίκας ή στη δραστηριότητά της. Οι παχύσαρκες γυναίκες που πάσχουν από το σύνδρομο αυτό, παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία στην απώλεια βάρους. Ωστόσο, η μείωση του βάρους συνιστάται, ακόμα και όταν αυτή είναι της τάξης του 5%, ιδιαιτέρως αν υπάρχει πρόβλημα γονιμότητας, ακριβώς επειδή η μείωση του βάρους βελτιώνει σημαντικά τις αναπαραγωγικές αλλά και τις ενδοκρινικές ανωμαλίες. Επίσης, φαίνεται ότι βελτιώνει τα επίπεδα της ινσουλίνης και της τεστοστερόνης στο αίμα, και αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την υπερτρίχωση, την εμμηνορρυσία και την ακμή.

Υπάρχει σύμπνοια απόψεων στο ότι θα πρέπει να βελτιωθεί η ινσουλινοαντίσταση, όπου αυτή υπάρχει, καθώς και να αποτραπεί η περαιτέρω αύξηση του βάρους. Αρχικά, στόχος είναι η ανακοπή της περαιτέρω αύξησης του βάρους. Δεύτερον, θεωρείται σημαντικό να γίνουν διατροφικές αλλαγές αλλά και αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η ινσουλινοαντίσταση και η κοιλιακή παχυσαρκία αυξάνουν τον κίνδυνο για την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου και υπερλιπιδαιμίας. Η σωστή διατροφή, παράλληλα με κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής, βοηθάει στη μείωση της υπερινσουλιναιμίας αλλά και στη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου.

Μελέτες έχουν δείξει ότι στην απώλεια βάρους αυτών των γυναικών βοηθάει περισσότερο η μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη, παρά η θρεπτική σύσταση της διατροφής τους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά οξέα (γαλακτοκομικά και τυριά με πλήρη λιπαρά, παχιά κρέατα, τσιγαρισμένα και τηγανητά τρόφιμα, γλυκά κ.λπ.) και πλούσια σε φυτικές ίνες και κυρίως σε υδατάνθρακες με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (πολύσπορο ψωμί, σαλάτες, λαχανικά, ολικής άλεσης ζυμαρικά και δημητριακά, όσπρια και ξηροί καρποί), βελτιώνει όχι μόνο τα συμπτώματα του συνδρόμου αλλά βοηθάει και στην πρόληψη ασθενειών που συνδέονται με την ινσουλινοαντίσταση, όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.

Μια ισορροπημένη διατροφή, λοιπόν, μπορεί να μειώσει ακόμα και τα συμπτώματα. Η διατροφή θα πρέπει να περιλαμβάνει μικρά και συχνά γεύματα, τρία κύρια (πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό) και δύο με τρία ενδιάμεσα (δεκατιανό, απογευματινό, προ του ύπνου) με ισοκατανομή υδατανθράκων.
• Αποφεύγουμε τη ζάχαρη και τα προϊόντα που την περιέχουν.
• Περιορίζουμε την κατανάλωση ζωικών λιπαρών (βούτυρο, κρέμες γάλακτος) και τηγανητών.
• Δίνουμε μεγάλη προσοχή στην ποσότητα των φυτικών λιπαρών (ελαιόλαδο).
• Αυξάνουμε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών.
• Εμπλουτίζουμε τη διατροφή μας με τρόφιμα πλούσια σε ω 3 λιπαρά οξέα (ψάρια).
• Προτιμάμε την κατανάλωση λευκών κρεάτων, όπως κοτόπουλο, γαλοπούλα, ψάρι, και αποφεύγουμε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος (μοσχάρι, αρνί, χοιρινό).
• Καταναλώνουμε επαρκείς ποσότητες νερού σε καθημερινή βάση, περίπου 8-10 ποτήρια.

Πολύ σημαντικό είναι οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών να αλλάξουν τρόπο ζωής όσον αφορά τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητά τους.
Συνιστάται μέτριας έντασης άσκηση σε καθημερινή βάση για περίπου 30-45 λεπτά, όπως γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο, κολύμπι, χορός, η οποία βοηθάει στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος και στην καλύτερη απορρόφηση της γλυκόζης (σημαντικό σε ασθενείς με ινσουλινοαντίσταση).

Τέλος, όσον αφορά στη φαρμακευτική αντιμετώπιση του συνδρόμου, ως πρώτο φάρμακο επιλογής χρησιμοποιείται η κιτρική κλομιφαίνη. Ένα πρόβλημα που υπάρχει στις ασθενείς που χορηγείται φαρμακευτική αγωγή, είναι η υπερδιέγερση των ωοθηκών λόγω ανάπτυξης μεγάλου αριθμού ωοθυλακίων. Τα τελευταία χρόνια, ένα νέο σκεύασμα που χορηγείται στους διαβητικούς, η μετφορμίνη, χορηγείται και στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που εμφανίζουν αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη. Έρευνες έχουν δείξει ότι το συγκεκριμένο σκεύασμα μπορεί να βοηθήσει τη γονιμότητα, διορθώνοντας την ενδοκρινολογική διαταραχή. 

Ασημένια-Ειρήνη Κούσουλα, κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, asim_irini@yahoo.gr