Οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την βασική αιτία θανάτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1920. Οι παράγοντες κινδύνου που συμβάλλουν στην εμφάνιση τους είναι αρκετοί, από τους οποίους μερικοί είναι μη μετατρέψιμοι όπως η κληρονομικότητα, το φύλο και η ηλικία, ενώ οι περισσότεροι είναι αναστρέψιμοι, όπως το κάπνισμα, η υψηλή αρτηριακή πίεση, τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης και η έλλειψη άσκησης.
Οι κατευθυντήριες οδηγίες του Εθνικού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη χοληστερόλη (NCEP) των ΗΠΑ συνιστούν διαιτητική αγωγή, ως το πρώτο βήμα για τη μείωση των συγκεντρώσεων της χοληστερόλης στο αίμα. Επειδή οι δίαιτες του NCEP συχνά δεν είναι επαρκείς για άτομα με ήπια έως μέτρια υπερχοληστερολαιμία, για την επίτευξη του στόχου τους όσον αφορά την LDL χοληστερόλη, θα ήταν χρήσιμη η αντιμετώπιση της υπερχοληστερολαιμίας με ένα βοηθητικό μέσο στη δίαιτα, το οποίο είναι ασφαλές και καλά ανεκτό. Αυτό το μέσο είναι οι φυτοστερόλες.
Οι φυτοστερόλες είναι φυσικά συστατικά των βρώσιμων φυτικών ελαίων (σπορέλαια), των μαργαρινών που προέρχονται από τα φυτικά έλαια των δημητριακών, των ξηρών καρπών και των λαχανικών. Η χημική του δομή μοιάζει πολύ με αυτή της χοληστερόλης. Ο βασικός ρόλος του είναι η διατήρηση της λειτουργίας και της δομής των κυτταρικών μεμβρανών. Οι πιο κοινές φυτοστερόλες είναι η σιτοστερόλη, η καμπεστερόλη και η στιγμαστερόλη. Είναι γνωστό ότι οι αυξημένες τιμές χοληστερόλης αποτελούν τεκμηριωμένο αλλά δυνητικά τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για την στεφανιαία νόσο. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις τόσο της ολικής, όσο και της LDL-χοληστερόλης (κακή χοληστερόλη) μπορούν να επηρεασθούν από την καθημερινή κατανάλωση λίπους στην διατροφή μας. Πιθανότερος μηχανισμός δράσης των φυτικών στερόλων είναι η εμπόδιση της απορρόφησης της χοληστερόλης από τον εντερικό αυλό. Πιστεύεται ότι οι φυτικές στερόλες ανταγωνίζονται την χοληστερόλη στο έντερο λόγω της δομικής ομοιότητας τους, και κατά συνέπεια απορροφάται λιγότερη χοληστερόλη και η υπόλοιπη αποβάλλεται από τον οργανισμό. Η μειωμένη απορρόφηση χοληστερόλης δεν αντισταθμίζεται, παρά την αυξημένη σύνθεση της χοληστερόλης στον οργανισμό. Παράλληλα έχει αποδειχθεί ότι οι φυτικές στερόλες δεν επηρεάζουν τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης (καλή χοληστερόλη). Δεν περιέχουν μεταβολίσιμη ενέργεια και δεν συνεισφέρουν στη θερμιδική αξία του οργανισμού. Στη φύση, οι φυτικές στερόλες ανευρίσκονται τόσο ως ελεύθερες στερόλες, όσο και υπό εστεροποιημένη μορφή (δεσμευμένες με λιπαρό οξύ). Η βιομηχανική υδρογόνωση των φυτικών στερολών έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό των στανόλων.
Ο μηχανισμός δράσης τους είναι όμοιος με εκείνο που περιγράφηκε για τις φυτοστερόλες. Οι στανόλες απορροφώνται πτωχά στο έντερο προς την κυκλοφορία του αίματος και δείχνουν να έχουν εξίσου αποτελεσματική δράση στη μείωση των επιπέδων χοληστερίνης. Αυτή η βιομηχανική επεξεργασία των στερόλων αποσκοπεί κυρίως στο να γίνουν πιο ευδιάλυτες στο προϊόν επάλειψης. Η μέση ημερήσια πρόσληψη των φυτικών στερολών στη διατροφή "δυτικού τύπου" είναι μεταξύ 200-400 mg/ ημέρα με κύριες πηγές τα φυτικά έλαια, τα φυτικά προϊόντα επάλειψης, όπως οι μαργαρίνες/ αλοιφές, τα φρούτα και τα λαχανικά. Στην Ελλάδα, η μέση ημερήσια πρόσληψη πολλές φορές ξεπερνάει τα 400 mg την ημέρα λόγω της μεγαλύτερης κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών.
Οι φυτικές στερόλες συστήνονται επίσημα από το Εθνικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη χοληστερόλη των ΗΠΑ (NCEP). Πιο συγκεκριμένα, στο προτεινόμενο μοντέλο προτείνεται η ένταξη 2 γραμμαρίων φυτικών στερολών στο καθημερινό διαιτολόγιο ατόμων με υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης και ατόμων με καρδιακά νοσήματα. Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η ένταξη στο καθημερινό διαιτολόγιο 2 γραμμαρίων φυτικών στερολών, οδηγεί σε μείωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης κατά 10-15% εντός 3 εβδομάδων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μείωση της LDL χοληστερόλης αποτελεί πρωτεύοντα στόχο του NCEP, στην προσπάθεια για πρωτογενή πρόληψη των καρδιοπαθειών σε ενήλικες.
Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η καθημερινή κατανάλωση μαργαρινών εμπλουτισμένων με φυτικές στερόλες για μεγάλο χρονικό διάστημα (1 χρόνο) αποτελεί αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο σταθερής ελάττωσης των επιπέδων χοληστερόλης. Σε όλες τις κλινικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, κανένα από τα εμπλουτισμένα με φυτικές στερόλες προϊόντα δεν παρουσίασε καμία σημαντική ανεπιθύμητη επίδραση. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι φυτικές στερόλες μπορούν να μειώσουν τη χοληστερόλη περαιτέρω στα άτομα που χρησιμοποιούν στατίνες (υποχοληστερολαιμικά φάρμακα). Επίσης, ένα πολύ μικρό ποσοστό ατόμων (περίπου 1 στα 6 εκατομμύρια) πάσχουν από φυτοστερολαιμία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη ικανότητα απορρόφησης στερολών και τη μειωμένη ικανότητα αποβολής τους στη χολή. Συνεπώς, αυτά τα άτομα αναπτύσσουν πολύ υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και στερολών στο αίμα και είναι επιρρεπή στην πρόωρη αθηροσκλήρωση. Οι πλούσιες σε φυτικές στερόλες τροφές δεν είναι κατάλληλες για τους ασθενείς με φυτοστερολαιμία.
Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα πρόσφατων μελετών παρέχουν αποδείξεις ότι οι εστέρες φυτικών στερολών είναι ένα καλά ανεκτό και αποτελεσματικό επικουρικό μέσο σε μια δίαιτα μείωσης των λιπιδίων, με ικανότητα παραγωγής κλινικά σημαντικών μειώσεων της LDL χοληστερόλης σε άτομα με ήπια έως μέτρια υπερχοληστερολαιμία. Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι ο πρώτος και βασικός στόχος των ατόμων με υπερχοληστερολαιμία είναι η υιοθέτηση ενός υγιεινού διαιτολογίου. Η κατανάλωση προϊόντων με φυτοστερόλες θα πρέπει να θεωρείται δευτερεύον στόχος.
Γράφει ο Παπαχρήστος Παρασκευάς, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ., M.Sc στην Διασφάλιση Ποιότητας - Κάζης Αβραάμ, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, M.Sc στην Kλινική Διατροφή
Οι κατευθυντήριες οδηγίες του Εθνικού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη χοληστερόλη (NCEP) των ΗΠΑ συνιστούν διαιτητική αγωγή, ως το πρώτο βήμα για τη μείωση των συγκεντρώσεων της χοληστερόλης στο αίμα. Επειδή οι δίαιτες του NCEP συχνά δεν είναι επαρκείς για άτομα με ήπια έως μέτρια υπερχοληστερολαιμία, για την επίτευξη του στόχου τους όσον αφορά την LDL χοληστερόλη, θα ήταν χρήσιμη η αντιμετώπιση της υπερχοληστερολαιμίας με ένα βοηθητικό μέσο στη δίαιτα, το οποίο είναι ασφαλές και καλά ανεκτό. Αυτό το μέσο είναι οι φυτοστερόλες.
Οι φυτοστερόλες είναι φυσικά συστατικά των βρώσιμων φυτικών ελαίων (σπορέλαια), των μαργαρινών που προέρχονται από τα φυτικά έλαια των δημητριακών, των ξηρών καρπών και των λαχανικών. Η χημική του δομή μοιάζει πολύ με αυτή της χοληστερόλης. Ο βασικός ρόλος του είναι η διατήρηση της λειτουργίας και της δομής των κυτταρικών μεμβρανών. Οι πιο κοινές φυτοστερόλες είναι η σιτοστερόλη, η καμπεστερόλη και η στιγμαστερόλη. Είναι γνωστό ότι οι αυξημένες τιμές χοληστερόλης αποτελούν τεκμηριωμένο αλλά δυνητικά τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για την στεφανιαία νόσο. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις τόσο της ολικής, όσο και της LDL-χοληστερόλης (κακή χοληστερόλη) μπορούν να επηρεασθούν από την καθημερινή κατανάλωση λίπους στην διατροφή μας. Πιθανότερος μηχανισμός δράσης των φυτικών στερόλων είναι η εμπόδιση της απορρόφησης της χοληστερόλης από τον εντερικό αυλό. Πιστεύεται ότι οι φυτικές στερόλες ανταγωνίζονται την χοληστερόλη στο έντερο λόγω της δομικής ομοιότητας τους, και κατά συνέπεια απορροφάται λιγότερη χοληστερόλη και η υπόλοιπη αποβάλλεται από τον οργανισμό. Η μειωμένη απορρόφηση χοληστερόλης δεν αντισταθμίζεται, παρά την αυξημένη σύνθεση της χοληστερόλης στον οργανισμό. Παράλληλα έχει αποδειχθεί ότι οι φυτικές στερόλες δεν επηρεάζουν τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης (καλή χοληστερόλη). Δεν περιέχουν μεταβολίσιμη ενέργεια και δεν συνεισφέρουν στη θερμιδική αξία του οργανισμού. Στη φύση, οι φυτικές στερόλες ανευρίσκονται τόσο ως ελεύθερες στερόλες, όσο και υπό εστεροποιημένη μορφή (δεσμευμένες με λιπαρό οξύ). Η βιομηχανική υδρογόνωση των φυτικών στερολών έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό των στανόλων.
Ο μηχανισμός δράσης τους είναι όμοιος με εκείνο που περιγράφηκε για τις φυτοστερόλες. Οι στανόλες απορροφώνται πτωχά στο έντερο προς την κυκλοφορία του αίματος και δείχνουν να έχουν εξίσου αποτελεσματική δράση στη μείωση των επιπέδων χοληστερίνης. Αυτή η βιομηχανική επεξεργασία των στερόλων αποσκοπεί κυρίως στο να γίνουν πιο ευδιάλυτες στο προϊόν επάλειψης. Η μέση ημερήσια πρόσληψη των φυτικών στερολών στη διατροφή "δυτικού τύπου" είναι μεταξύ 200-400 mg/ ημέρα με κύριες πηγές τα φυτικά έλαια, τα φυτικά προϊόντα επάλειψης, όπως οι μαργαρίνες/ αλοιφές, τα φρούτα και τα λαχανικά. Στην Ελλάδα, η μέση ημερήσια πρόσληψη πολλές φορές ξεπερνάει τα 400 mg την ημέρα λόγω της μεγαλύτερης κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών.
Οι φυτικές στερόλες συστήνονται επίσημα από το Εθνικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη χοληστερόλη των ΗΠΑ (NCEP). Πιο συγκεκριμένα, στο προτεινόμενο μοντέλο προτείνεται η ένταξη 2 γραμμαρίων φυτικών στερολών στο καθημερινό διαιτολόγιο ατόμων με υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης και ατόμων με καρδιακά νοσήματα. Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η ένταξη στο καθημερινό διαιτολόγιο 2 γραμμαρίων φυτικών στερολών, οδηγεί σε μείωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης κατά 10-15% εντός 3 εβδομάδων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μείωση της LDL χοληστερόλης αποτελεί πρωτεύοντα στόχο του NCEP, στην προσπάθεια για πρωτογενή πρόληψη των καρδιοπαθειών σε ενήλικες.
Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η καθημερινή κατανάλωση μαργαρινών εμπλουτισμένων με φυτικές στερόλες για μεγάλο χρονικό διάστημα (1 χρόνο) αποτελεί αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο σταθερής ελάττωσης των επιπέδων χοληστερόλης. Σε όλες τις κλινικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, κανένα από τα εμπλουτισμένα με φυτικές στερόλες προϊόντα δεν παρουσίασε καμία σημαντική ανεπιθύμητη επίδραση. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι φυτικές στερόλες μπορούν να μειώσουν τη χοληστερόλη περαιτέρω στα άτομα που χρησιμοποιούν στατίνες (υποχοληστερολαιμικά φάρμακα). Επίσης, ένα πολύ μικρό ποσοστό ατόμων (περίπου 1 στα 6 εκατομμύρια) πάσχουν από φυτοστερολαιμία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη ικανότητα απορρόφησης στερολών και τη μειωμένη ικανότητα αποβολής τους στη χολή. Συνεπώς, αυτά τα άτομα αναπτύσσουν πολύ υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και στερολών στο αίμα και είναι επιρρεπή στην πρόωρη αθηροσκλήρωση. Οι πλούσιες σε φυτικές στερόλες τροφές δεν είναι κατάλληλες για τους ασθενείς με φυτοστερολαιμία.
Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα πρόσφατων μελετών παρέχουν αποδείξεις ότι οι εστέρες φυτικών στερολών είναι ένα καλά ανεκτό και αποτελεσματικό επικουρικό μέσο σε μια δίαιτα μείωσης των λιπιδίων, με ικανότητα παραγωγής κλινικά σημαντικών μειώσεων της LDL χοληστερόλης σε άτομα με ήπια έως μέτρια υπερχοληστερολαιμία. Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι ο πρώτος και βασικός στόχος των ατόμων με υπερχοληστερολαιμία είναι η υιοθέτηση ενός υγιεινού διαιτολογίου. Η κατανάλωση προϊόντων με φυτοστερόλες θα πρέπει να θεωρείται δευτερεύον στόχος.
Γράφει ο Παπαχρήστος Παρασκευάς, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ., M.Sc στην Διασφάλιση Ποιότητας - Κάζης Αβραάμ, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, M.Sc στην Kλινική Διατροφή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου